Κοινά και χωρικός σχεδιασμός: προοπτικές και περιορισμοί για την παραγωγή και διαχείριση του δημόσιου χώρου ως κοινού

Abstract

This thesis is an attempt for the theoretical and practical integration of the “commons” in spatial planning. The management of common resources is an issue that concerns both society and the scientific community throughout time. Spatial planning is a field of knowledge and a practice, which sets rules for the management of common resources, by applying the relevant policies in space. Spatial planning and "commons" theory is explored, as well as their intersection. It is concluded that the creation of a “commoning turn” in spatial planning, can be created, by incorporating diverse viewpoints of the commons (in terms of theoretical origins and epistemological assumptions). This current can be cohesive, thanks to the unanimous rejection of Hardin's (1968) proposal for the privatisation of common resources, and also thanks to the agreement with his “warning statement”, that the common resources are at risk, if they are unmanaged. The commons are perceived with the triple status they have in modern literature, which means that they are made up of the common resource (e.g. land), the community, which is directly related to its use, and the rules and practices set by the community for resource management. literature review concludes that taking into account the theory of the commons, can be useful for solving several problems and questions faced by modern day spatial planning. if it . A set of planning principles is formulated, to describe how spatial planning ought to be, in order to respond to the role of strengthening and disseminating the commons. The application of this theoretical connection between commons and spatial planning is implemented by action research in the former Karatassiou military camp. In this case study, the common pool resource is the former camp and the community is associations and collectives that claimed its public use and developed their own practices for using the space. The poststructuralist framework of action research, is transferred to the field of spatial planning, in an effort to upgrade the participation of the local community in planning and management of the specific space. Action research ends with the institutionalization of the Neighborhood Urban Planning Committee for the Karatassiou Park, which is a guardian for the publicness of the space and for the active participation of citizens in its issues. It is the first attempt for the institutionalization of commons in spatial planning practice, in the particular socio-political and institutional context of Greece.

Η παρούσα διατριβή αποτελεί μία προσπάθεια για την βιβλιογραφική και πρακτική ενσωμάτωση των βέλτιστων πρακτικών διαχείρισης των κοινών πόρων στον χωρικό σχεδιασμό. Η διαχείριση των κοινών πόρων αποτελεί ένα ζήτημα που απασχολεί διαχρονικά την κοινωνία και την επιστημονική κοινότητα. Ο χωρικός σχεδιασμός, ως γνωστικό πεδίο και ως πρακτική, θέτει κανόνες για την εκμετάλλευση των κοινών πόρων, καθορίζοντας τον τρόπο εφαρμογής των σχετικών πολιτικών στον χώρο. Διερευνάται η θεωρία γύρω από τις έννοιες του χωρικού σχεδιασμού και των “κοινών”, καθώς και η μεταξύ τους τομή. Συνάγεται ότι ένα “ρεύμα κοινών” στον χωρικό σχεδιασμό, αποτελούμενο από ετερόκλητες απόψεις (όσον αφορά τις θεωρητικές τους καταβολές και τις επιστημολογικές τους παραδοχές), μπορεί να έχει συνεκτικότητα μέσω της ομόφωνης απόρριψης της πρότασης του Hardin (1968) για ιδιωτικοποίηση των κοινών πόρων, αλλά και της συμφωνίας με αυτόν, ότι οι κοινοί πόροι βρίσκονται σε κίνδυνο. Τα κοινά εξετάζονται μέσα από την τριπλή υπόσταση που έχουν στη σύγχρονη βιβλιογραφία, που σημαίνει ότι αποτελούν ταυτόχρονα τον κοινό πόρο (π.χ. γη), την κοινότητα, που έχει άμεση σχέση με τη χρήση του και τους κανόνες και πρακτικές που αυτή θέτει για τη διαχείρισή του. Η βιβλιογραφική επισκόπηση καταλήγει με τα οφέλη που μπορεί να έχει ο χωρικός σχεδιασμός, αν λάβει υπόψη του την θεωρία των κοινών και με τη διατύπωση των αρχών που θα μπορούσε να έχει ένα “ρεύμα κοινών” στον χωρικό σχεδιασμό - δηλαδή με την περιγραφή του πώς θα πρέπει να είναι ο χωρικός σχεδιασμός, προκειμένου να ανταποκρίνεται σε έναν ρόλο ενίσχυσης και διάδοσης των κοινών. Η πρακτική εφαρμογή της σύνδεσης μεταξύ κοινών και χωρικού σχεδιασμού, γίνεται με έρευνα δράσης στο πρώην στρατόπεδο Καρατάσιου. Σε αυτή τη μελέτη περίπτωσης, ο κοινός πόρος είναι το πρώην στρατόπεδο και η κοινότητα είναι ένα σύνολο συλλόγων και συλλογικοτήτων που διεκδίκησαν τη δημόσια χρήση του και τον χρησιμοποιούν έχοντας αναπτύξει δικές τους πρακτικές. Το μεταδομιστικό πλαίσιο της έρευνας δράσης, που έχει βρει εφαρμογή στον προγραμματισμό για τη δημιουργία “οικονομιών κοινότητας”, μεταφέρεται στο πεδίο του χωρικού σχεδιασμού, σε μία προσπάθεια να αναβαθμιστεί η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στον σχεδιασμό και τη διαχείριση του συγκεκριμένου χώρου. Η έρευνα δράσης καταλήγει με τη θεσμοθέτηση της Πολεοδομικής Επιτροπής Γειτονιάς Πάρκου Καρατάσιου, που αποτελεί έναν θεματοφύλακα για την κοινόχρηστη χρήση του χώρου και για την ενεργή συμμετοχή των πολιτών στα θέματά του. Είναι μία πρώτη προσπάθεια για τη μονιμοποίηση και τη θεσμοθέτηση του ρόλου των κοινών στον χωρικό σχεδιασμό, στο ιδιαίτερο κοινωνικό-πολιτικό και θεσμικό πλαίσιο του Ελλαδικού χώρου.