Forensic narratives and narrativity in athenian courts

Abstract

This thesis investigates the role of narratives and narrativity in Athenian courts by examining a set of forensic speeches from the corpus of Attic orators, emphasising their arguments and the tools used to make speeches persuasive. The discussion aims to emphasise the way speakers deployed narratives in their arguments to contextualise the legal aspects of their cases. It also suggests that forensic stories were so designed as to incorporate the norms and values privileged by Athenian society. This field of investigation is innovative in that it is still largely underexplored. The starting point of the thesis is the recognition of considerable similarities between ancient forensic oratory and the world of jurisprudence today, in comparison with the ‘law and literature’ movement, which highlights the intersection between the use of legal and narrative aspects in cases argued in American courts. The considerations resulting from this movement can be widely related to Greek oratory and serve as a forerunner for the investigation of classical texts from classical Greece. In the wake of these analogies, this thesis promotes a holistic examination of ancient forensic orations that overcomes the divide between legal and non-legal aspects. This is also made possible by the recognition of the open structure of the law, which is adapted to specific needs and thus influenced by the contextualisation of facts and events. This thesis explores a different set of forensic speeches related to a wide range of private and public cases. Chapter 1 examines speeches concerning citizenship and civic status, arguing that it is not fixed and immutable. The narratives of these speeches present a polarisation between members accepted into the community as insiders and others marginalised from it. This polarisation, as emerges from the study, often depends on an arbitrary interpretation of the speaker who uses diegetic sections to negotiate status, its perception, and boundaries both on a practical and ideological level. This chapter focuses on four speeches which deal with different aspects of civic status: For Phormion and Against Stephanus I, two orations focusing on the naturalisation of foreigners and the different interpretation of it, Against Eubulides, a speech composed after the diapsēphisis of 346/5 and thus concerning the procedure of disenfranchisement and the attempt to re-establish one’s right within the society, and Against Neaira, a speech about a former courtesan who allegedly usurped citizenship by breaking the rules governing marriage and the inclusion of bastards in the polis. The analysis of the narratives of these orations highlights the ways in which litigants manipulate the fluidity that characterises the definition of civic status through the characterisation and definition of ad hoc contexts. Chapter 2 focuses on speeches concerning inheritance, with a focus on inheritance and family norms. Again, it is clear that the narrative is aimed at presenting a divide between members of the family adherent to norms governing good families and others deviating from these norms. Given the private nature of these speeches, these narratives centre on characterisation and deal with sensitive issues of anchisteia and the observance of family norms or entitlement to inheritance. Three are the speeches discussed in this chapter: On the estate of Apollodorus and On the estate of Astyphilus, both deal with anchisteia and the implications of adoptions. Thus, in both speeches the narrative focuses on the emotional bond and its relationship with the rules of succession. The discussion emphasises how the different perspectives of the two cases are enhanced by the contextualisation and adapted to the need of the individuals. The third speech discussed is On the estate of Philoctemon, a case brought against two individuals born out of an extramarital relationship. The speaker contrasts models of families and relationships officially recognised by bastards and courtesans, appealing to widespread prejudices. The narration of these cases is centred on a strong characterisation of a 'biographical' nature and an unfolding of stories relating to the personal sphere of the individual. The chapter exposes how narratives in inheritance cases appeal to stories close to the experiences of many individuals who are inclined to respond more emotionally in their voting. Chapter 3 discusses cases of liturgy and the rules concerning the civic duties of wealthy individuals. The discussion focuses on the oration Against Leptines, in which Demosthenes defends the preservation of the ateleia by using examples of relevant figures from the past who contributed to the welfare of the polis, and Against Polycles, in which the speaker accuses a trierarch of his reluctance to assume the burdens of a trierarchy with an extensive narrative that publicises the public spirit of the speaker against the reticent opponent. In both cases, the speakers invest in ideological arguments and financial minutiae with narrated details in favour of argumentative reliability. The thesis points out that narrative in these cases is employed to contextualise ideological assumptions related to the interventions of individuals and to condemn ideas or actions adverse to the modus proper of the polis. The diverse nature of the cases presented in the thesis allows us to explore how the speakers constructed their narratives taking into account the differences between public and private controversies and selecting the arguments most persuasive for the audience. The speeches examined are a small number compared to the corpus of orations preserved but nevertheless serve to present a clear picture of the relevance of diegetic sections in forensic speeches. The recognition of thematic similarities between the various orations makes it possible to recognise common argumentative traits in the narratives. Of these, particular importance in the thesis is given to the negotiation of laws through the inclusion of extra-legal arguments, contextualisation, enargeia and argumentative vividness, appeal to the senses and emotions, selectivity, characterisation, the arbitrary use of temporality. These factors are examined as integral parts of the forensic narrative and tools heuristics that define Athenian society as dynamic rather than static and provide valuable information about the classical world.

H παρούσα διατριβή εξετάζει τις δικανικές αφηγήσεις και την αφηγηματικότητα στα αθηναϊκά δικαστήρια. Η διατριβή προσεγγίζει τον ρόλο της αφήγησης στους δικανικούς λόγους των αττικών ρητόρων, αναδεικνύοντας τους τρόπους με τους οποίους οι αφηγήσεις συμβάλλουν στην επιχειρηματολογία των ομιλητών. H παρούσα μελέτη φιλοδοξεί να ανταποκριθεί σε ένα desideratum στην μελέτη της αρχαίας ρητορείας, καθώς, με λίγες εξαιρέσεις, το υπό εξέταση αντικείμενο παραμένει ουσιαστικά ανεξερεύνητο. Σημείο εκκίνησης της διατριβής είναι η σύγκριση της δικανικής πρακτικής στην κλασική Αθήνα και σύγχρονων δικονομικών συστημάτων υπό το πρίσμα των μελετών του κινήματος "Law and literature”, το οποίο αναδεικνύει επικαλύψεις του δικαίου και της λογοτεχνίας τόσο στην δικαστική πρακτική όσο και στην λογοτεχνική μυθοπλασία. Τα συμπεράσματα μελετητών που ανήκουν στο εν λόγω κίνημα είναι χρήσιμα για την μελέτη της δικανικής ρητορείας, ιδίως εφόσον οι δικανικοί λόγοι συχνά περιλαμβάνουν συνεχείς, κάποτε εκτενείς αφηγήσεις. Υπό το πρίσμα αυτών των ερευνών, η διατριβή προωθεί μια ολιστική εξέταση των δικανικών λόγων επιχειρώντας να γεφυρώσει το χάσμα ανάμεσα σε νομικές και λογοτεχνικές προσεγγίσεις, εστιάζοντας στην αμοιβαιότητα αυτών των δύο πεδίων. Αυτό καθίσταται επίσης δυνατό από την ‘ανοικτή’ φύση του νομικού συστήματος της κλασικής Αθήνας, η οποία καθιστά δυνατή μιαν ευρύτερη νοηματική πλαισίωση των περιστατικών και της νομικής υπόστασης της εκάστοτε υπόθεσης. Η διατριβή εξετάζει δικανικές αφηγήσεις που έχουν συνταχθεί για ένα ευρύ φάσμα υποθέσεων, τόσο ιδιωτικών όσο και δημόσιων. Προσεγγίζει δικανικές ιστορίες που αφορούν στον οίκο και τις οικογενειακές υποχρεώσεις, την ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη και την σχέση της με το κοινωνικό status και αφηγήσεις που αφορούν στο λειτουργικό σύστημα της κλασικής Αθήνας με ιδιαίτερη έμφαση στις αξίες που το περιβάλλουν. Στο πρώτο κεφάλαιο αναλύονται υποθέσεις που αφορούν την ιθαγένεια και την ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη. Υποστηρίζεται ότι οι δικανικές αφηγήσεις δείχνουν πως η συγκρότηση της ιδιότητας του Αθηναίου πολίτη δεν είναι σταθερή και αμετάβλητη, αλλά ρευστή. Οι αφηγήσεις των λόγων που μελετώνται στο κεφάλαιο αυτό χαρακτηρίζονται από μια διπολική παρουσίαση των προσώπων που πολιτογραφούνται Αθηναίοι χωρίς να έχουν γεννηθεί από Αθηναίος γονείς και των προσώπων που είναι ‘αυτόχθονες’ Αθηναίοι. Όπως προκύπτει από την μελέτη του σχετικού υλικού, οι αφηγήσεις συμβάλλουν στην επαναδιαπραγμάτευση της ιδιότητας του Αθηναίου πολίτη μέσω διαμεσολάβημένων νοηματοδοτήσεων των κανονιστικών αντιλήψεων της αθηναϊκής κοινωνίας. Στο κεφάλαιο αυτό αναλύονται οι αφηγήσεις των λόγων Ὑπερ Φορμίωνος και Κατὰ Στεφάνου Α΄, δύο λόγους που επικεντρώνονται στην πολιτογράφηση των αλλοδαπών και τη διαφορετική ερμηνεία της από τους αντιδίκους. Μελετάται επίσης η εκτενής αφήγηση του Πρὸς Εὐβουλίδην, ενός λόγου που συνετέθη μετά την διαψήφισιν του 346/5 και, επομένως, εστιάζει στις δραματικές επιπτώσεις της αφαίρεσης της ιδιότητας του Αθηναίου πολίτη. Εξετάζεται επίσης η εκτενέστατη αφήγηση του λόγου Κατὰ Νεαίρας, η οποία αφορά σε μια ξένη, πρώην εταίρα, που κατηγορείται ότι συγκατοικεί παράνομα με τον Στέφανο, σφετεριζόμενη τα προνόμια της αθηναϊκής πολιτείας και εξασφαλίζοντας με τον τρόπο αυτό την ιδιότητα του Αθηναίου πολίτη σε τέκνα που υποτίθεται ότι της ανήκουν. Όπως προκύπτει από την μελέτη των λόγων αυτών, οι δικανικές αφηγήσεις συμβάλλουν καταλυτικά στην σκιαγράφηση των χαρακτήρων. Το δεύτερο κεφάλαιο επικεντρώνεται σε λόγους που εκφωνήθηκαν για κληρονομικές υποθέσεις και αναδεικνύει την σημασία των αφηγήσεων για την σημασιοδότηση του κανονιστικού πλαισίου που ρύθμιζε της σχέσεις των μελών του οίκου. Και εδώ, οι αφηγήσεις χαρακτηρίζονται από την χρήση αντιστικτικής σκιαγράφησης των χαρακτήρων. Ωστόσο, οι ομιλητές των λόγων αυτών αντιμετωπίζουν και την πρόσθετη δυσκολία ότι αντίδικοί τους είναι πρόσωπα τα οποία ανήκουν στην οικογένειά τους, δηλαδή πρόσωπα με τα οποία δεν θα έπρεπε να έρχονται σε ρήξη. Οι δικανικές αφηγήσεις στους λόγους που εξετάζονται εδώ, όλοι από την γραφίδα του Ισαίου, πλαισιώνουν τις νομικές υποθέσεις με αναφορές στους κανόνες που διέπουν την λειτουργία του οίκου και σε αποκλίσεις από τους κανόνες αυτούς. Η ανάλυση των αφηγήσεων δείχνει την ευελιξία με την οποία οι ομιλητές πραγματεύονται τις προβλέψεις του κληρονομικού δικαίου και επαναδιαπραγματεύονται την σημασία της ἀγχιστείας. Δύο από τους λόγους που εξετάζονται στο κεφάλαιο αυτό αφορούν σε υποθέσεις υιοθεσίας. Ο πρώτος (Περὶ τοῦ Ἀ πολλοδώρου κλήρου), αφορά σε υπεράσπιση μιας υιοθεσίας που δεν έχει ολοκληρωθεί νομικά. Ως εκ τούτου, η αφήγηση αναδεικνύει την υπέρτερη σημασία του συναισθηματικού δεσμού ανάμεσα στον διαθέτη και τον κληρονόμο έναντι των σχέσεων ἀγχιστείας. Ο δεύτερος λόγος που μελετάται, ο Περὶ τοῦ Ἀστυφίλου κλήρου, αφορά σε κατηγορία εναντίον ενός γιου που υποτίθεται ότι υιοθέτησε ο θανών. Η αφήγηση του λόγου συμβάλλει στην αμφισβήτηση της νομιμότητας της υιοθεσίας και μετέρχεται την αντιστικτική σκιαγράφηση των χαρακτήρων για να αναδειχθεί η μη τήρηση των κανόνων της ἀγχιστείας. Η μελέτη των λόγων αυτών αναδεικνύει συγκριτικά πώς οι δικανικές αφηγήσεις προσαρμόζουν την ερμηνεία του νόμου στις ανάγκες τους εκάστοτε διαδίκου επιχειρώντας διαφορετικές νοηματοδοτήσεις του αξιακού συστήματος που περιβάλλει τον οίκο. Η τελευταία υπόθεση που συζητείται στο κεφάλαιο αφορά σε καταγγελία που στρέφεται ενάντια σε δύο άτομα που γεννήθηκαν στο πλαίσιο μιας εξωσυζυγικής σχέση. Ο ομιλητής του Περὶ Φιλοκτήμονος κλήρου αντιπαραβάλλει το αξιακό σύστημα που διέπει τις ευυπόληπτες αθηναϊκές οικογένειας με τις σχέσεις που συνάπτουν οι εταίρες, προϊόν των οποίων είναι νόθα τέκνα. Η αφήγηση του λόγου είναι συνεπώς εγκατασπαρμένη με στερεότυπα που περιβάλλουν την πορνεία και τους κινδύνους που εγκυμονεί για τον οίκο και την αθηναϊκή κοινωνία. Οι αφηγήσεις στους λόγους που εξετάζονται στο παρόν κεφάλαιο έχουν ‘βιογραφικό’ χαρακτήρα, ωστόσο η βιογράφηση των πρσώπων βασίζεται σε προσεκτικά επιλεγμένες λεπτομέρειες μέσω των οποίων προβάλλονται στους διαδίκους αξιακές αντιλήψεις για τον οίκο. Το τρίτο κεφάλαιο εξετάζει αφηγήσεις που σχετίζονται με της λειτουργίες στην κλασική Αθήνα και τις αξίες της δημοκρατικής ιδεολογίας που αφορούν στην ανάληψη δημόσιων δαπανών. Ο πρώτος λόγος που εξετάζεται είναι ο Πρὸς Λεπτίνην του Δημοσθένη, στον οποίο ο ομιλητής υπερασπίζεται τη διατήρηση της ἀτελείας χρησιμοποιώντας παραδείγματα (exempla) προσωπικοτήτων του παρελθόντος που συνέβαλαν στην ευημερία της πόλης. Επίσης, όπως υποστηρίζεται, οι αφηγήσεις του λόγου παρουσίαζουν ενίοτε συγγένεια με τροπικότητες της επιδεικτικής ρητορείας οι οποίες ενισχύουν την εξιδανικευμένη παρουσίαση της πόλης που επιχειρεί ο Δημοσθένης. Εξετάζεται επίσης ο Πρὸς Πολυκλέα λόγος, ο οποίος αφορά στην ανάληψη μιας τριηραρχίας. Ο ομιλητής κατηγορεί έναν τριήραρχο για την απροθυμία του να αναλάβει τα βάρη μιας τριηραρχίας και με μια εκτενή αφήγηση υπερασπίζεται την αφοσίωσή του στην πόλη έναντι του απρόθυμου αντιπάλου του. Παρά το γεγονός ότι οι δύο αυτοί λόγοι είναι διαφορετικοί ως προς τις στοχεύσεις τους και την ίδια τους την φύση, με τις αφηγήσεις τους αναδεικνύουν την χρήση ιδεολογικών όρων που σχετίζονται με τις δημόσιες δαπάνες. Το κεφάλαιο συνεπώς συζητά εκτενώς την έννοια της φιλοτιμίας και της χάριτος και τις τριβές που προκαλούσε η προβολή μελών της ελίτ στο πλαίσιο τους ανταγωνισμού τους για την διεκδίκηση τιμών. Οι λόγοι που εξετάζονται στην διατριβή αντιπροσωπεύουν μικρό μέρος του corpus των δικανικών λόγων. Ωστόσο, επί τη βάσει αυτού του αντιπροσωπευτικού δείγματος επιχειρείται ο εντοπισμός θεματικών ομοιοτήτων και κοινών χαρακτηριστικών στις αφηγήσεις. Συνεπώς, στην διατριβή συζητούνται με επαρκή συνέπεια κομβικά ζητήματα της αφηγηματικότητας των λόγων, όπως η διαχείριση του χρόνου, η ενάργεια, αλλά και η χρήση κανονιστικών αντιλήψεων μέσω των οποίων οι ομιλητές επιχειρούν την νοηματική πλαισίωση των υποθέσεών τους αντιμετωπίζοντάς έτσι και τις νομικές αδυναμίες της επιχειρηματολογίας τους. Επίσης, η διατριβή εξετάζει τους τρόπους με τους οποίους οι αφηγήσεις ενισχύουν την προσπάθεια των ομιλητών να κινητοποιήσουν τα ακροατήριά τους συναισθηματικά και κυρίως να σκιαγραφήσουν κατά τον πλέον συμφέροντα τρόπο την προσωπικότητά τους και την προσωπικότητα των αντιδίκων τους.