Ζητήματα γραμματικής του προφορικού συνομιλιακού λόγου στα ελληνικά: ανάλυση με σώματα κειμένων των να, που, ότι/πως

Abstract

The dissertation aims at studying the grammatical markers να (na), που (pu), ότι (óti) and πως (pos) in spontaneous conversations. The predominant reliance of linguistic studies and grammars of Modern Greek on written discourse suggests the necessity of examining the field of spoken language. Although the grammatical markers studied have consistently gathered the interest of researchers in recent decades, their study in spoken discourse is absent. This dissertation aims at filling this gap by focusing on the description of their syntactic, semantic and pragmatic characteristics and the comparison between them, while engaging in dialogue with previous linguistic research. For the purposes of research, a corpus of approximately 127,000 words of spontaneous conversations has been created. Analysis was based on the methodology of Corpus Linguistics, with recourse to notions from Conversation Analysis, with a view to quantitatively analyze and qualitatively identify the typical use and structures of these markers. Data analysis has identified the frequency of use, the typical patterns and structures, as well as the function of these markers in spontaneous spoken discourse, contributing to the formulation of hypotheses regarding their unique characteristics. It is argued that να carries the semantic feature of temporality and formulates a non-temporally bounded span with the verb; που is a definite, propositional marker that conveys mutual knowledge or the assessment of mutual knowledge and can be distinguished into a specifying and a non-specifying που; ότι is an epistemic marker that carries the core information of the utterance and is commented upon regarding its truth value, which may range from the implicature of falsehood to factivity; finally, πως shares the same characteristics with ότι, but differs in terms of overall frequency, collocation frequency with specific dependent verbs and frequency of distribution within specific co-textual frames. The findings and hypotheses of this dissertation can contribute to the study of spoken discourse, and more specifically to the grammar of spontaneous conversations, and can provide insights about the nature of these four grammatical markers, contributing to their description in the related literature.

Η παρούσα έρευνα έχει ως στόχο τη μελέτη των γραμματικών δεικτών να, που, ότι και πως στις αυθόρμητες προφορικές συνομιλίες. Η αξιοποίηση κυρίως του γραπτού λόγου στις γλωσσολογικές μελέτες, αλλά και στις γραμματικές περιγραφές των έργων αναφοράς της νέας ελληνικής καθιστούν το πεδίο του προφορικού λόγου πρόσφορο προς μελέτη. Και παρά το γεγονός ότι οι συγκεκριμένοι γραμματικοί δείκτες συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των ερευνητών συστηματικά τις τελευταίες δεκαετίες, η μελέτη τους στις συνθήκες του προφορικού λόγου απουσιάζει. Συνεπώς, η διατριβή επικεντρώνεται στην περιγραφή των συντακτικών και σημασιο-πραγματολογικών χαρακτηριστικών των να, που, ότι και πως, στη σύγκριση μεταξύ τους, επιχειρώντας τον διάλογο με την προγενέστερη γλωσσολογική έρευνα. Για τους σκοπούς της έρευνας δημιουργήθηκε ένα σώμα κειμένων αυθόρμητων προφορικών συνομιλιών περίπου 127.000 λέξεων. Η μελέτη των δεδομένων βασίστηκε στη μεθοδολογία της Γλωσσολογίας Σωμάτων Κειμένων, ενώ χρησιμοποιήθηκαν έννοιες από την Ανάλυση Συνομιλίας, με στόχο αφενός την ποσοτική ανάλυση και την ανίχνευση της τυπικής χρήσης και αφετέρου την ποιοτική μικρο-ανάλυση των δεδομένων προσβλέποντας στην όσο το δυνατόν πιο ολοκληρωμένη περιγραφή των χαρακτηριστικών τους.Η ανάλυση των δεδομένων ανέδειξε τις συχνότητες χρήσης των τεσσάρων υπό εξέταση γραμματικών δεικτών, τις τυπικότερες χρήσεις και δομές τους, τις λειτουργίες τους στον αυθόρμητο προφορικό λόγο και οδήγησε στη διατύπωση υποθέσεων για τον πρωτοτυπικό χαρακτήρα τους. Συγκεκριμένα, υποστηρίχθηκε ότι το να διαθέτει το σημασιολογικό χαρακτηριστικό της χρονικότητας και μαζί με το ρηματικό τύπο διαμορφώνει ένα μη χρονικά οριοθετημένο διάστημα∙ το που είναι ένας οριστικός, προτασιακός δείκτης που μεταφέρει στη συνομιλία την αμοιβαία γνώση των συνομιλητριών ή την εκτίμηση περί αμοιβαίας γνώσης και διακρίνεται σε προσδιοριστικό που και μη προσδιοριστικό που∙ το ότι αποτελεί επιστημικό δείκτη που φέρει τη βασική πληροφορία του εκφωνήματος, η οποία σχολιάζεται ως προς την αληθειακότητά της σε μία κλίμακα επιστημικότητας από τη συνεπαγωγή του ψεύδους μέχρι τη γεγονοτικότητα∙ τέλος, το πως παρουσιάζει τα ίδια χαρακτηριστικά με το ότι, αλλά διαφοροποιείται ως προς τη συχνότητα χρήσης, τη συχνότητα σύναψης με συγκεκριμένα ρήματα εξάρτησης και τη συχνότητα κατανομής σε συγκεκριμένα συγκειμενικά πλαίσια. Από την αντιπαραβολή των ευρημάτων με εκείνα της βιβλιογραφίας αναδείχθηκαν συγκλίσεις και αποκλίσεις με στόχο τον σχηματισμό μιας ευρύτερης εικόνας για τα υπό εξέταση γραμματικά στοιχεία. Τα ευρήματα της παρούσας διατριβής υπογραμμίζουν τη σημασία της μελέτης μέσω σωμάτων κειμένων του αυθεντικού προφορικού λόγου, και πιο συγκεκριμένα των αυθόρμητων συνομιλιών, για τον καθορισμό του χαρακτήρα των τεσσάρων γραμματικών δεικτών και, ευρύτερα, για την ανάλυση των γραμματικών δομών της ελληνικής.