Η ιστορική μνήμη για τα Οθωμανικά Γιαννιτσά: ανάμεσα στη σύγκρουση και το διάλογο

Abstract

This doctoral dissertation is a case study on collective memory of the Ottoman city of Giannitsa, Greece. It sets two main research objectives: on the one hand, to study the representation of the Ottoman past in the evolution of the 20th century culminating in the current period. On the other hand, it attempts the vertical research process and studies the collective memory in the official and the vernacular dimension. It draws the theoretical framework from Memory Studies. In particular, it draws from the second wave the approach for the dynamic role of national memory, while from the third wave that of multidirectional memory. Following a double theoretical direction, it studies the imprint of national memory and, at the same time, seeks the dialogue with other memories. During the 20th century, the Ottoman city of Giannitsa was exiled to the ash heap of the official memory by the dominant narrative of “Turkish Yoke”. The destruction of Ottoman Muslim monuments and the urban transformation of post-Ottoman Giannitsa are the tangible objects of oblivion which this doctoral dissertation initially studies. However, the narrative of “Turkish Yoke” does not completely illuminate the orientation of local memory. Instead, it can lead to an incomplete picture of understanding. It is necessary to overcome the competitive memory and seek the negotiation with memories of the 20th century such as the Interwar Population Exchange and the divided memory of the 1940s in order to understand oblivion through cross-referring. Finally, this doctoral dissertation studies the current transnational memory. In particular, it explores the way in which the politics of memory of Balkan states, Bulgaria, Greece, North Macedonia, and Turkey negotiate about the common past of Ottoman Giannitsa. Undoubtedly, historical memory is shaped by the present state of affairs. However, the Ottoman city is not a passive receiver where memory is deposited. The doctoral dissertation seeks the active role of the Ottoman past in its representation. For this reason, it penetrates the Ottoman period to study local traditions and aspects of continuity in the post-Ottoman space. The representation of the Ottoman past is not undivided and homogeneous. Therefore, the conclusions of this doctoral dissertation do not apply to every Greek city. The memory of the Ottoman period should be studied within the particular synthesis of each case.

Η διδακτορική διατριβή είναι μια μελέτη περίπτωσης με αντικείμενο την ιστορική μνήμη για την οθωμανική πόλη των Γιαννιτσών. Θέτει δύο βασικούς ερευνητικούς στόχους: από τη μια, να μελετήσει την αναπαράσταση του οθωμανικού παρελθόντος στην εξέλιξη του 20ού αιώνα καταλήγοντας την τρέχουσα περίοδο. Από την άλλη, επιχειρεί την κάθετη διερεύνηση και μελετά την ιστορική μνήμη στην επίσημη και την από τα κάτω διάσταση. Αντλεί το θεωρητικό πλαίσιο από το επιστημονικό πεδίο των σπουδών της μνήμης. Συγκεκριμένα, αξιοποιεί από το δεύτερο κύμα την προσέγγιση για τη δυναμική εθνική μνήμη, ενώ από το τρίτο κύμα αυτήν για την πολυκατευθυντήρια μνήμη. Με τη διπλή θεωρητική κατεύθυνση μελετά το αποτύπωμα της εθνικής μνήμης και ταυτόχρονα αναζητά το διάλογο με άλλες μνήμες. Στη διάρκεια του 20ού αιώνα η οθωμανική πόλη των Γιαννιτσών εκδιώχθηκε από την επίσημη μνήμη με το κυρίαρχο αφήγημα του τουρκικού ζυγού. Η καταστροφή των οθωμανικών μουσουλμανικών μνημείων και ο πολεοδομικός μετασχηματισμός των μεταοθωμανικών Γιαννιτσών είναι τα απτά τεκμήρια της λήθης τα οποία η διδακτορική διατριβή αρχικά μελετά. Το αφήγημα, όμως, του τουρκικού ζυγού δεν φωτίζει απόλυτα τον προσανατολισμό της μνήμης της οθωμανικής περιόδου. Αντίθετα, μπορεί να οδηγήσει σε μια ελλιπή εικόνα κατανόησης. Απαιτείται η υπέρβαση της συγκρουσιακής πρόσληψης προκειμένου να αναζητηθεί η διαπραγμάτευση της μνήμης της οθωμανικής περιόδου με τις μνήμες του 20ού αιώνα, όπως την Ανταλλαγή των Πληθυσμών στον μεσοπόλεμο και τη διαιρεμένη μνήμη της δεκαετίας του 1940 μέσω των οποίων εγγράφει διασταυρούμενη τη λήθη. Καταλήγοντας η διδακτορική διατριβή μελετά τη διεθνική μνήμη. Συγκεκριμένα, διερευνά τον τρόπο που διαπραγματεύονται οι πολιτικές της μνήμης των βαλκανικών κρατών, της Βόρειας Μακεδονίας, της Βουλγαρίας, της Ελλάδας και της Τουρκίας για το κοινό παρελθόν των Γιαννιτσών. Αναμφίβολα η ιστορική μνήμη διαμορφώνεται μέσω του παροντισμού. Η οθωμανική πόλη, όμως, δεν είναι ένας παθητικός δέκτης όπου η μνήμη επικάθεται. Η διατριβή αναζητά τον ενεργό ρόλο του οθωμανικού παρελθόντος στην αναπαράστασή του. Για το λόγο αυτό διεισδύει στην οθωμανική περίοδο όπου μελετά τις τοπικές παραδόσεις και τις όψεις συνέχειας στο μεταοθωμανικό τοπίο. Η αναπαράσταση του οθωμανικού παρελθόντος δεν είναι ενιαία και ομοιογενής. Επομένως, τα συμπεράσματα αυτής της διδακτορικής διατριβής δεν έχουν γενική ισχύ. Η μνήμη της οθωμανικής περιόδου θα πρέπει να μελετάται μέσα στη ιδιαίτερη σύνθεση της κάθε περίπτωσης.