Ο σοσιαλισμός χωρίς τις μάζες: πολιτική σκέψη και πρακτική του Πλάτωνα Δρακούλη 1885-1908

Abstract

Plato Drakoules (1858 - 1942) was one of the best known Greek socialists of the late 19th and early decades of the 20th century. Despite the frequent references to his work in all the texts on Greek socialism, there has not yet been conducted any special studies on his life, thought and action. This paper investigates the first period of Drakoules' presence in the public sphere, which can be traced back to the period 1885-1908. Starting from the first socialist paper published in Athens, the Ardin magazine, we follow Drakoules' course during his resettlement in England, his participation in the International Labour Congress of Paris, his involvement with the circles of the Humanitarian League in London, his contacts with the Greek socialist movement, and his rich literary and journalistic activity. The early socialist ideas of Drakoules were an amalgam of various schools and concepts and were in line with similar ideas circulating in the rest of the Balkans, reflecting the backward socio-economic structure of the countries of South-Eastern Europe. The later development of his thought was determined by the English environment in which he found himself from 1888. His initial conceptions of socialism were grafted onto the diverse ideas circulating in the English capital. Drakoules' socialism, combined with all the other ideas he drew from the British context, was characterised by the oscillation between the bourgeoisie and the petty bourgeoisie, between bourgeois liberalism and reformist socialism. What Drakoules attempted to do was to transfer an ideal British model of morality, political organisation, humanitarian education, ideology, behaviour and of course socialism to the Greek environment. It was not possible for those ideas to gain a mass audience in the Greek society of the last quarter of the 19th and early 20th century. Drakoules was not a typical representative of Greek socialism. He introduced an English model to the Greek environment that was not able to inspire the Greek working class or domestic socialists. In conclusion, after thoroughly assessing Drakoules’, his overall presence in the field of Greek socialism was finally judged as negative. Drakoules, with his interventions, the public discourse that was always available to him, the prestige that he acquired, constantly stood in the way of the development of domestic socialism.

Ο Πλάτων Δρακούλης (1858 – 1942) ήταν ένας από τους πλέον γνωστούς έλληνες σοσιαλιστές στα τέλη του 19ου και τις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα. Παρά τις συχνές αναφορές στο έργο του σε όλα τα σχετικά με τον ελληνικό σοσιαλισμό κείμενα, δεν υπήρξε μέχρι σήμερα κάποια ειδική μελέτη για τη ζωή, τη σκέψη και τη δράση του. Η παρούσα εργασία ερευνά την πρώτη περίοδο της παρουσίας του Δρακούλη στα κοινά, που εντοπίζεται στο διάστημα 1885 – 1908. Εκκινώντας από το πρώτο σοσιαλιστικό έντυπο που εκδόθηκε στην Αθήνα, το περιοδικό Άρδην, παρακολουθούμε την πορεία του Δρακούλη κατά τη μετοίκησή του στην Αγγλία, τη συμμετοχή του στο Διεθνές Εργατικό Συνέδριο των Παρισίων, την ανάμιξή του με τους κύκλους της Humanitarian League του Λονδίνου, τις επαφές του με το ελληνικό σοσιαλιστικό κίνημα, την πλούσια συγγραφική και δημοσιογραφική του δράση. Οι πρωτόλειες σοσιαλιστικές ιδέες του Δρακούλη αποτελούσαν αμάλγαμα διαφόρων σχολών και αντιλήψεων και βρίσκονταν σε αντιστοιχία με αντίστοιχες ιδέες που κυκλοφορούσαν στα υπόλοιπα Βαλκάνια, αντανακλώντας την καθυστερημένη κοινωνικοοικονομική δομή των χωρών της Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Η μετέπειτα εξέλιξη της σκέψης του καθορίστηκε από το αγγλικό περιβάλλον στο οποίο βρέθηκε από το 1888. Οι αρχικές αντιλήψεις του για τον σοσιαλισμό μπολιάστηκαν με τις πολυποίκιλες ιδέες που κυκλοφορούσαν στην αγγλική πρωτεύουσα. Ο σοσιαλισμός του Δρακούλη, αναμεμιγμένος με όλες τις άλλες ιδέες που άντλησε από το βρετανικό περιβάλλον, είχε ως χαρακτηριστικό του την ταλάντευση ανάμεσα στην αστική τάξη και τους μικροαστούς, ανάμεσα στον αστικό φιλελευθερισμό και το μεταρρυθμιστικό σοσιαλισμό. Αυτό που επιχείρησε ο Δρακούλης ήταν να μεταφέρει ένα ιδεατό βρετανικό πρότυπο ηθικής, πολιτικής οργάνωσης, ανθρωπιστικής εκπαίδευσης, ιδεολογίας, συμπεριφοράς και φυσικά σοσιαλισμού στο ελληνικό περιβάλλον. Οι ιδέες αυτές δεν μπόρεσαν να αποκτήσουν μαζικό κοινό στην ελληνική κοινωνία του τελευταίου τέταρτου του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα. Ο Δρακούλης δεν υπήρξε χαρακτηριστικός εκπρόσωπος του ελληνικού σοσιαλισμού. Μετέφερε στο ελληνικό περιβάλλον ένα αγγλικό πρότυπο που δεν μπορούσε να συγκινήσει την ελληνική εργατική τάξη και τους εγχώριους σοσιαλιστές. Αποτιμώντας τη συνολική παρουσία του Δρακούλη στο χώρο του ελληνικού σοσιαλισμού καταλήγουμε στο συμπέρασμα ότι αυτή φέρει αρνητικό πρόσημο. Ο Δρακούλης με τις παρεμβάσεις του, το δημόσιο λόγο που του προσφέρονταν απλόχερα, το κύρος που απέκτησε, έμπαινε συνεχώς εμπόδιο στην ανάπτυξη του εγχώριου σοσιαλισμού, με όλες τις αδυναμίες και τις αντιφάσεις που μπορεί αυτός να είχε.