Ασθένεια και θάνατος στην περιοχή των Ιωαννίνων 1913-1940

Abstract

Taking as a starting point the investigation of the causes of death of the inhabitants of Ioannina in the period 1913-1940, in the present work we narrate the transformations and reforms that essentially shaped the city’s image as we know it today. The political planning, at national and local level, to deal with diseases when they occur, has clear implications beyond the characteristics of the diseases themselves and in many cases takes on a symbolic character, which can be summarized in the following duality: clean - dirty, as identified by several scholars.The development of medicine in Europe and Greece, as well as the process of its transition from Galenism to modern laboratory medicine, the process of integration of the region of Ioannina from the Ottoman territory to the Greek state, the situation of public health and social welfare, the sanitary problems, the methods of dealing with diseases and the settlement policies of the urban area, but also the general and specific mortality of the population of Ioannina, the seasonality of deaths and their correlation with gender, age and ethnic group are the basic coordinates of our analysis.The long war period, the refugee issue, the poor-quality public infrastructure and inadequate health planning, combined with the progress of medical science and the framework of production and distribution of goods, were the main reasons for the increase of infectious and contagious diseases in the Ioannina population of the interwar period.The local authorities, which were in charge of resolving the serious issues of public health and social care for the weakest, made efforts to deal with the epidemic diseases, whenever they appeared and affected the population, while at the same time planning at a political level to improve the sanitary situation of the city. Public health has become an indicator of "modernization", "progress" and "Europeanization", which will also be a key issue for the modern Greek state as a whole.In conclusion, the present study has the objective of depicting the health status of the population and the hygienic conditions of the city after its incorporation into the Greek state and up to the beginning of the World War II, aiming to fill an important void in local historiography. Our research was also oriented towards the estimation of population mortality, in the context of the significant changes -in all areas- that characterize the critical period we are referring to. The examination of the issues mentioned above will hopefully contribute to the history of Ioannina and in particular to the recording of the development of national public health over time, as well as to the specific pathological characteristics of the population of the Ioannina region.

Με αφετηρία τη διερεύνηση των αιτιών θανάτου των κατοίκων των Ιωαννίνων την περίοδο 1913-1940, στο παρόν πόνημα αφηγούμαστε τους μετασχηματισμούς και τις αναμορφώσεις που καθόρισαν ουσιαστικά την εικόνα της πόλης, όπως τη γνωρίζουμε σήμερα. Ο πολιτικός σχεδιασμός, σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, για την αντιμετώπιση των ασθενειών, όταν αυτές εμφανίζονται, έχει σαφείς προεκτάσεις πέραν των ίδιων χαρακτηριστικών των νόσων, ενώ σε πολλές περιπτώσεις αποκτά χαρακτήρα συμβολικό, ο οποίος συνοψίζεται στο εξής δίπολο: καθαρό - βρόμικο, όπως έχει προσδιοριστεί από αρκετούς μελετητές.Η εξελικτική πορεία της ιατρικής στον ευρωπαϊκό και ελλαδικό χώρο καθώς και η διαδικασία μετάβασής της από τη γαληνική στη σύγχρονη εργαστηριακή, η πορεία ένταξης της περιοχής των Ιωαννίνων από την οθωμανική επικράτεια στο ελληνικό κράτος, η κατάσταση της δημόσιας υγείας και κοινωνικής πρόνοιας, τα υγειονομικά προβλήματα, τα μέτρα αντιμετώπισης των ασθενειών και οι πολιτικές διευθέτησης του αστικού χώρου, αλλά και η γενική και ειδική θνησιμότητα του πληθυσμού των Ιωαννίνων, η εποχική κίνηση των θανάτων και ο συσχετισμός τους με το φύλο, την ηλικία και την εθνοτική ομάδα αποτελούν τις βασικές συντεταγμένες της ανάλυσής μας.Η μακρά πολεμική περίοδος, το προσφυγικό ζήτημα, οι περιορισμένες δημόσιες υποδομές και ο ανεπαρκής υγειονομικός σχεδιασμός, σε συνδυασμό με το επίπεδο εξέλιξης της ιατρικής επιστήμης και το πλαίσιο παραγωγής και διανομής αγαθών, αποτέλεσαν τις κύριες αιτιάσεις για την κατίσχυση των λοιμωδών και μολυσματικών παθήσεων στον πληθυσμό των Ιωαννίνων του Μεσοπολέμου.Οι τοπικές αρχές, οι οποίες ήταν επιφορτισμένες με την επίλυση σοβαρών ζητημάτων της δημόσιας υγείας και της κοινωνικής μέριμνας για τους ασθενέστερους, κατέβαλαν προσπάθειες, προκειμένου να αντιμετωπίσουν με τα διαθέσιμα μέσα τις επιδημικές νόσους, κάθε φορά που εμφανίζονταν και έπλητταν τον πληθυσμό, ενώ παράλληλα σχεδίαζαν σε πολιτικό επίπεδο τη βελτίωση της υγιεινής κατάστασης της πόλης. Η δημόσια υγεία, πλέον, ανάγεται σε δείκτη «εκσυγχρονισμού», «προόδου» και «εξευρωπαϊσμού», γεγονός το οποίο θα αποτελέσει, εξάλλου, και βασικό ζητούμενο για το σύγχρονο ελληνικό κράτος στο σύνολό του.Συμπερασματικά, η παρούσα μελέτη έχει αντικειμενικό σκοπό την αποτύπωση της κατάστασης της υγείας του πληθυσμού, αλλά και των υγειονομικών συνθηκών της πόλης μετά την ενσωμάτωσή της στο ελληνικό κράτος και έως τις απαρχές του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, φιλοδοξώντας να καλύψει ένα σημαντικό κενό που υπάρχει στην τοπική ιστοριογραφία. Επίσης, η έρευνά μας προσανατολίστηκε στην απόδοση της θνησιμότητας του πληθυσμού, υπό το πρίσμα των σημαντικών -σε όλους τους τομείς- αλλαγών που χαρακτηρίζουν την κρίσιμη περίοδο, στην οποία αναφερόμαστε. Η ανάλυση των παραπάνω ζητημάτων ευελπιστούμε ότι θα συμβάλει τόσο στην ιστορία των Ιωαννίνων όσο και ειδικότερα στην καταγραφή της εξέλιξης της εθνικής δημόσιας υγείας στον χρόνο, αλλά και των ειδικών νοσολογικών χαρακτηριστικών του πληθυσμού της περιοχής των Ιωαννίνων.