Η εξήγηση της θείας Λειτουργίας υπό του Μελέτιου Συρίγου (1585-1664)

Abstract

Meletios Syrigos lived in the 17th century and was a cleric of the Ecumenical Patriarchate. At this time the Patriarch of Moscow Nikon sent a letter to the Ecumenical Patriarch Paisios in which he asked to learn the correct liturgical act to correct the errors that had corrupted divine worship in Russia. The Ecumenical Patriarch assigned to Meletios Syrigos to answer the questions in Nicon's letter. Meletius answered the questions with a letter. The first answer is an extensive text – a memorandum with which he interprets the Divine Liturgy. This memorandum consists of four parts. a. The introduction. b. The explanation from the service of Presentation to the reading of the Gospel when the Divine Liturgy is celebrated with only a priest and a deacon, c. from the clothing of the bishop to the dismissal when the bishop also officiates, and d. the analytical interpretation for the Holy Communion of clergy and for the baptism of memorial particles. In the text of Meletius there is a strong element of symbolism and the interpretation is based on passages of the Holy Bible. The research showed that it has been mainly influenced by the texts of Dionysius the Areopagite, by Maximus the Confessor, by Germanus of Constantinople and less by Simeon of Thessaloniki. A comparative study with the memoranda of the post-Byzantine era shows that the structure of the Meletius text is original. The text is found in manuscript codes of Mount Athos and Metochi of the Holy Sepulcher in Constantinople (kept in the National Library of Greece) where we researched them. According to the relevant bibliography, notable manuscript codes containing the text in question are located at the University of Leiden and the National Library in Moscow. It is also available in a printed edition of St. Petersburg, where the Russian translation is also available. The most well-known printed editions that contain the text are by Germanos Aftonides and Kallinikos Delikanis. The memorandum of Meletius played a decisive role in the process of correcting the liturgical standard of Russia with a synodal decision of 1656. At the same time, it became a model for subsequent interpretative memorandums of the Divine Liturgy. Theofilos Kampanias and Neophytos Metaxas copy it, while Kaisarios Daponte transcribes the text of Meletius into a poetic rendering. In addition, this text highlights the leading role of the Ecumenical Patriarchate in matters of decisions on issues concerning the Church in general and rescues ritual elements of the Ecumenical Patriarchate during the 17th century.

Ο Μελέτιος Συρίγος έζησε τον 17ο αιώνα και ήταν κληρικός του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Την εποχή αυτή ο πατριάρχης Μόσχας Νίκων απέστειλε μια επιστολή στον Οικουμενικό Πατριάρχη Παΐσιο με την οποία ζητούσε να μάθει την ορθή λειτουργική πράξη για να διορθώσει τα λάθη που είχαν αλλοιώσει την θεία λατρεία στην Ρωσία. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης ανέθεσε στον Μελέτιο Συρίγο να απαντήσει στις ερωτήσεις της επιστολής του Νίκωνα. Ο Μελέτιος απάντησε στα ερωτήματα με μια επιστολή. Η πρώτη απάντηση είναι ένα εκτενές κείμενο – υπόμνημα με το οποίο ερμηνεύει την Θεία Λειτουργία. Το υπόμνημα αυτό αποτελείται από τέσσερα μέρη. α. Την Εισαγωγή. β. Την εξήγηση από την ακολουθία της Προσκομιδής έως την ανάγνωση του Ευαγγελίου όταν η Θεία Λειτουργία τελείται μόνο με έναν ιερέα και τον διάκονο, γ. από την ένδυση του αρχιερέα έως την απόλυση όταν λειτουργεί και ο αρχιερεύς, και δ. την αναλυτική ερμηνεία για την Κοινωνία των λειτουργών και για τον εμβαπτισμό των μερίδων μνημονεύσεως. Στο κείμενο του Μελετίου υπάρχει έντονο το στοιχείο του συμβολισμού και η ερμηνεία βασίζεται σε χωρία της Αγίας Γραφής. Η έρευνα έδειξε ότι έχει επηρεαστεί κυρίως από τα κείμενα του Διονυσίου του Αρεοπαγίτου, από τον Μάξιμο Ομολογητή, από τον Γερμανό Κωνσταντινουπόλεως και λιγότερο από τον Συμεών Θεσσαλονίκης. Μια συγκριτική μελέτη με τα υπομνήματα της μεταβυζαντινής εποχής δείχνει ότι η δομή του κειμένου του Μελετίου παρουσιάζει πρωτοτυπία. Το κείμενο βρίσκεται σε χειρόγραφους κώδικες του Αγίου Όρους και του Μετοχίου του Παναγίου Τάφου στην Κωνσταντινούπολη (φυλάσσονται στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος) όπου και τους ερευνήσαμε. Σύμφωνα με την σχετική βιβλιογραφία, αξιόλογοι χειρόγραφοι κώδικες που εμπεριέχουν το εν λόγω κείμενο βρίσκονται στο Πανεπιστήμιο του Leiden και στην Εθνική Βιβλιοθήκη της Μόσχας. Υπάρχει και σε έντυπη έκδοση της Αγίας Πετρούπολης, όπου παράλληλα υπάρχει και η ρωσική μετάφραση. Οι πιο γνωστές έντυπες εκδόσεις οι οποίες εμπεριέχουν το κείμενο είναι του Γερμανού Αφθονίδη και του Καλλινίκου Δελικάνη. Το υπόμνημα του Μελετίου διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στην διαδικασία διορθώσεως του λειτουργικού τυπικού της Ρωσίας με συνοδική απόφαση του 1656. Παράλληλα κατέστη πρότυπο για επόμενα ερμηνευτικά υπομνήματα της Θείας Λειτουργίας. Οι Θεόφιλος Καμπανίας και Νεόφυτος Μεταξάς το αντιγράφουν, ενώ ο Καισάριος Δαπόντε μεταγράφει το κείμενο του Μελετίου σε ποιητική απόδοση. Επιπλέον το κείμενο αυτό προβάλει τον πρωταγωνιστικό ρόλο του Οικουμενικού Πατριαρχείου σε θέματα αποφάσεων για ζητήματα που αφορούν την Εκκλησία γενικά και διασώζει τελετουργικά στοιχεία του Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά τον 17ο αιώνα.