Μάξιμος Πελοποννήσιος και Δύση

Abstract

The subject of this doctoral thesis is the study and grammatological analysis of the antirrhetic doctrine of the hieromonk Maximos the Peloponnesian, pupil and archdeacon of the Patriarch of Alexandria of Egypt, Meletios Pegas. The anti-Latin doctrines of our author are mainly found in the "Manual against the schism of the papists", which is the eminently doctrinal of our author and negotiates the differences between Orthodoxy and Roman Catholicism on the basis of the five differences of Ferrara-Florence Synod. Anti-Latin references are also found in the "Kyriakodromion" and in the "Interpretation in the Revelation of John". According to Maximos the Peloponnesian, the papal primacy is the cause of the schism of the Eastern and Western Churches. An important part of Maximos' objection to the primacy of the Pope is occupied by the interpretation of hagiographic passages related to this subject. About the subject of the objection to the addition to the Creed and the double procession of the Holy Spirit, he lists three reasons why the procession of the Holy Spirit from the Son is not valid: 1) it is not mentioned in the Holy Bible, 2) it is not synodically established, either through an Ecumenical Synod or through a local Synod, but not patristically either, and 3 ) so that two principles and two causes are not created in the Holy Trinity. The Peloponnesian scholar examines the issue of the use of unleavened or leavened bread in Divine Worship, from two sides, the historical one, i.e. why the Lord did not use unleavened bread in the Last Supper and essentially why that Supper does not constitute the Jewish Passover meal and theologically, because now the Church as "new Israel" should not use unleavened bread in its worship. Regarding the issue of the Epiclesis, Maximos states that the Transformation of the Holy Gifts is done with the consecrating wish of the priest and to confirm this position he invokes the liturgical tradition of the Church. The common place of Maximos' objection to the Latin doctrine on Purgatory and on the Blessedness of the Saints is the understanding of man as the unity of soul and body and their equality. How is it possible for the soul alone to enjoy the Heaven or to be punished in Purgatory without the body, since they sinned together? According to Maximos the Peloponnesian, it is better for the Orthodox to be enslaved to a Ottoman dynasty than to the Pope, where they would risk becoming heretics. Valuable sources for Maximos the Peloponnesian, in his attempt to reconstruct and negate the Latin innovations, are the Holy Bible and the Patristic tradition. It is obvious from the study of his writings that he is aware of patristic theology.

Θέμα της παρούσας διδακτορικής διατριβής αποτελεί η μελέτη, καταγραφή και η γραμματολογική ανάλυση των αντιλατινικών θέσεων του ιερομονάχου Μαξίμου Πελοποννησίου. Οι αντιλατινικές αυτές τοποθετήσεις του συγγραφέως μας εντοπίζονται κατά κύριο λόγο στο «Εγχειρίδιον κατά του σχίσματος των παπιστών», το οποίο αποτελεί το κατ’ εξοχήν δογματικό αλλά και αντιρρητικό έργο του συγγραφέως μας και διαπραγματεύεται τις διαφορές Ορθοδοξίας και Ρωμαιοκαθολικισμού επί τη βάσει των πέντε διαφορών της Συνόδου Φερράρας-Φλωρεντίας. Επίσης εντοπίζονται αντιλατινικές αναφορές στο «Κυριακοδρόμιον» και στην «Ερμηνεία εις την Αποκάλυψιν του Ιωάννου». Κεντρικό θέμα του «Εγχειριδίου», αλλά και οπουδήποτε αλλού στα συγγράμματά του ο Μάξιμος κάνει νύξεις για τις καινοτομίες των Λατίνων, αποτελεί το παπικό πρωτείο. Κατά τον Μάξιμο Πελοποννήσιο, το πρωτείο του Πάπα αποτελεί την αιτία του σχίσματος Ανατολικής και Δυτικής Εκκλησίας. Σημαντικό μέρος της αντίρρησης του Μαξίμου έναντι του πρωτείου του Πάπα καταλαμβάνει η ερμηνεία αγιογραφικών χωρίων που σχετίζονται με το θέμα αυτό. Στο θέμα δε της αντίρρησης για την προσθήκη στο σύμβολο της Πίστεως και την διπλή εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος, απαριθμεί τρεις λόγους, για τους οποίους δεν ισχύει η εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος και από τον Υιό: α) δεν αναφέρεται στην Αγία Γραφή, β) δεν θεμελιώνεται συνοδικά, είτε μέσω Οικουμενικής, είτε μέσω τοπικής Συνόδου, αλλά ούτε και πατερικά και γ) για να μην δημιουργούνται δύο αρχές και δύο αίτια στην Αγία Τριάδα. Ο Πελοποννήσιος λόγιος, εξετάζει το ζήτημα περί της χρήσεως του αζύμου ή ενζύμου άρτου στην Θεία Λατρεία, από δύο πλευρές, την ιστορική, δηλ. γιατί ο Κύριος δεν χρησιμοποίησε άζυμα στο Μυστικό Δείπνο και ουσιαστικά γιατί το Δείπνο εκείνο δεν αποτελεί το πασχάλιο δείπνο του Μωσαικού Νόμου και την θεολογική, γιατί πλέον δεν μπορεί και δεν πρέπει, η Εκκλησία ως «νέος Ισραήλ» να χρησιμοποιεί τα άζυμα στη λατρεία της. Οσον αφορά το ζήτημα περί του Καθαγιασμού των Τιμίων Δώρων ο Μάξιμος αναφέρει ότι η Μεταβολή των Τιμίων Δώρων δεν γίνεται με την απαγγελία των Κυριακών Λόγων, αλλά με την καθαγιαστική ευχή του ιερέως και προς επιβεβαίωση της θέσης αυτής επικαλείται την λειτουργική παράδοση της Εκκλησίας. Κοινός τόπος της αντίρρησης του Μαξίμου στην λατινική θέση περί Καθαρτηρίου Πυρός και περί Μακαριότητας των Αγίων αποτελεί η κατανόηση του ανθρώπου ως ενότητας ψυχής και σώματος και η ισοτιμία τους. Πολύτιμες πηγές και του Μαξίμου Πελοποννησίου, στην προσπάθεια του να ανασκευάσει και να αναιρέσει τις λατινικές καινοτομίες, αποτελούν η Αγία Γραφή και η πατερική γραμματεία. Κατά την εξέταση των αντιρρητικών θέσεων του Μαξίμου, όπως αυτές εκφράζονται στα συγγράμματά του, παρατηρήσαμε ότι οι θεολογικές θέσεις που διατυπώνει για τα επίμαχα ζητήματα αντιπαράθεσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης, απηχούν κατ’ αρχάς τις θέσεις των Πατέρων της Εκκλησίας αλλά και προγενεστέρων ή και συγχρόνων του αντιρρητικών θεολόγων. Είναι προφανές από την μελέτη των συγγραμμάτων του, ότι είναι γνώστης της πατερικής θεολογίας.