Αρχείο υποδίκων και καταδίκων εγκληματικών φυλακών Γυάρου (1947-1952): δημιουργία ψηφιακής βάσης δεδομένων: δημογραφική και ιστορική ανάλυση

Abstract

The purpose of the PhD thesis at hand has been the preservation, statistical analysis and overall utilization of the inmates records of the Gyaros Penal Detainment Facilities during the period 1947-1952. The prison records is comprised of 42 volumes which contain a plethora of personal and legal information concerning the inmates, during the Greek Civil War as well as the postwar three year period. The number of people recorded in the original material sums up to almost 17.000 individuals. Sixty per cent (60%) of that material was statistically processed and led to the drawing of political, sociological and historical conclusions. In particular the statistical approach of this work revealed some purely demographical data of the prisoners such as their age spectrum, their family status, their places of birth, their religion etc. At the same time, it depicts the social-economical features such as their educational level and profession. In this thesis the data in the records are in a constant “dialog” with several references of relevant literature but mainly with the detailed memo the inmates themselves filed to the Department of Justice. Through this memo-records dialog one source validates the other, while the archives data provide solid evidence to the testimonies included in the memo supporting them with numerical figures. The study begins with a historical and geographical review of Gyaros as place of exile. The environmental conditions prevailing at Gyaros make human survival without continues outside support virtually impossible. These particular conditions act in favor of the official state’s policy towards social suppressing and are the decisive factor in establishing the Gyaros detention facilities. The prison camp of Gyaros is matched to Nazi extermination camps such as Dachau. It is not without cause that often Gyaros is also referred to as “the Mediterranean Dachau”. In this thesis there is a specific reference to the disciplinary policy followed by each of the three chief wardens during the period 1947- 1952. There are also references to the low-ranking wardens and the methods they used while applying the disciplinary measures on the inmates. A special analysis is made concerning the use of the terms “penal” and “political” prisoner. Through newspaper articles of that era and parliament debates an effort is made to emphasize on the covering up the political nature of the persecution that led almost 17.000 people to the prison camp of Gyaros. The statistical analysis of the charges, where the use of the terms “national treason”, “espionage”, etc. is frequent, supports the argument that the prevailing sentiment of the ruling order was to utilize any means available in order to crash a large part of the Greek society because of their political-ideological views. All the analyzed data are presented in graphs and diagrams intending to facilitate the reader in understanding their context and utilizing them in a comparative study.

Σκοπός της παρούσας διατριβής υπήρξε η ανάδειξη, επεξεργασία και αξιοποίηση του Αρχείου Υποδίκων και Καταδίκων των Εγκληματικών Φυλακών Γυάρου της περιόδου 1947-1952. Το αρχείο αποτελείται από 42 τόμους στους οποίους περιέχεται πλήθος ατομικών και νομικών πληροφοριών για τους κρατούμενους, τόσο κατά τη διάρκεια του Εμφυλίου πολέμου, όσο και για την τριετία μετά από αυτόν. Το σύνολο των ατόμων που καταγράφονται στο αυθεντικό υλικό ανέρχεται σε σχεδόν 17.000. Από αυτό, το 60% έτυχε της επεξεργασίας που συμπεριλαμβάνεται στη συγκεκριμένη διατριβή και αποτέλεσε τον θεμέλιο λίθο της, ώστε να συναχθούν πολιτικά, κοινωνιολογικά και ιστορικά συμπεράσματα που προέκυψαν από την ποιοτική και στατιστική επεξεργασία του. Ειδικότερα, η στατιστική προσέγγιση της έρευνας αποκαλύπτει αμιγώς δημογραφικά δεδομένα του πληθυσμού αναφοράς, όπως είναι το ηλικιακό φάσμα των κρατουμένων, η οικογενειακή τους κατάσταση, οι τόποι καταγωγής τους, το θρήσκευμά τους και άλλα. Ταυτόχρονα, συμβάλλει στη σύνθεση των κοινωνικό-οικονομικών τους χαρακτηριστικών, όπως είναι το εκπαιδευτικό τους επίπεδο και η επαγγελματική τους απασχόληση. Στην παρούσα διατριβή τα αρχειακά δεδομένα «συνομιλούν» με τις βιβλιογραφικές αναφορές και κυρίως με το αναλυτικό Υπόμνημα που καταθέτουν οι κρατούμενοι στο Υπουργείο Δικαιοσύνης το 1951. Μέσα από αυτόν τον διάλογο, Αρχείου και Υπομνήματος, η μία πηγή επιβεβαιώνει την άλλη, ενώ τα αρχειακά δεδομένα τεκμηριώνουν τις ιστορικές μαρτυρίες του Υπομνήματος παρέχοντας τους στέρεα αριθμητικά μεγέθη. Η μελέτη ξεκινά με μια ιστορική και γεωγραφική ανασκόπηση της Γυάρου ως τόπου εξορίας. Εκεί παρουσιάζονται οι αντικειμενικοί περιβαλλοντικοί παράγοντες που είχαν οδηγήσει στην, από αιώνες, εγκατάλειψη του τόπου από μόνιμους κατοίκους. Οι παράγοντες αυτοί που δεν επιτρέπουν την επιβίωση ανθρώπου στον άνυδρο βράχο της Γυάρου λειτουργούν για την επίσημη Πολιτεία ως αντικειμενικά πλεονεκτήματα προς την κατεύθυνση της κρατικής καταστολής και συμβάλλουν στην απόφαση να δημιουργηθούν εκεί οι εγκαταστάσεις των Εγκληματικών Φυλακών Γυάρου. Το στρατόπεδο-φυλακή της Γυάρου συγκρίνεται με αντίστοιχες ναζιστικές δομές της αμέσως προηγούμενης περιόδου του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, όπως το Νταχάου. Εξάλλου, όχι άδικα, τα Γιούρα συχνά αναφέρονται ως το «Νταχάου της Μεσογείου». Στη μελέτη αναλύεται η πολιτική καταστολής που ακολούθησε καθένας από τους τρεις που διετέλεσαν διευθυντές των φυλακών από τον Ιούλιο του 1947 έως τον Νοέμβριο του 1952. Επίσης αναφέρονται στοιχεία για τους δεσμοφύλακες και τον τρόπο που εφάρμοζαν τις μεθόδους καταστολής πάνω στο σώμα των κρατουμένων. Ιδιαίτερη προσοχή δίδεται στο ζήτημα των όρων «ποινικός» και «πολιτικός» κρατούμενος. Μέσα από δημοσιεύματα εφημερίδων της εποχής και συζητήσεις που έλαβαν χώρα στο Κοινοβούλιο, επιδιώκεται να φωτιστεί η στρέβλωση της πολιτικής φύσης των διώξεων που οδήγησαν σχεδόν 17.000 ανθρώπους στο στρατόπεδο-φυλακή της Γυάρου. Μέσα από την ομαδοποίηση των κατηγορητηρίων, του τρόπου που χρησιμοποιούνται όροι όπως «εθνική προδοσία», «κατασκοπία» κτλ. εκφράζεται το εμφυλιοπολεμικό κλίμα της εποχής και αναδεικνύεται ο πολιτικός χαρακτήρας της κρατικής καταστολής, που σκοπό έχει την συντριβή ενός μεγάλου μέρους της ελληνικής κοινωνίας. Όλα τα αρχειακά δεδομένα απεικονίζονται με γραφήματα και διαγράμματα, με σκοπό να διευκολύνουν τον αναγνώστη στην κατανόηση και την συγκριτική μελέτη τους.