Ο χρόνος ως παράσταση: φιλοσοφικές προσεγγίσεις του χρόνου στο αρχαίο δράμα

Abstract

This thesis attempts to answer two basic questions: first, what are the ways in which time is understood through the dramatic texts of the surviving tragedies and second, how can the experience of time be reconstructed as an embodied appearance in the performance event of ancient tragedy. The answer to these questions is developed in two tangential hypotheses: first, that the tragic characters seek but fail to maintain in an immutable present their identity which they understand as the unhistorical nature of themselves; and second, that this failure possesses essential significance in the radical experience of the performative present by the performers and the spectators of the performance insofar as it constitutes an object of viewing for the historically determined present spectators of the classical era. The element of time thus unifies the presentational and representational contexts of tragedy. It is suggested that time appears in the dimensions of both the representation of the mythical present and the performance of the historical present as an “open” –that is contingent– field of interaction between these two temporal dimensions, as well as the interactions of the performers with each other and with the spectators watching them. However, this contingent present is not claimed here to be hypostatized, but rather historically determined. Two philosophical bases are used for this historical determination: in order to approach the tragedies the first chapter adopts the Parmenidean thought where the eon is defined in terms of the present time, the nun. The second chapter describes the post-Parmenidean thinkers –that is, the later pre-Socratic, Sophistic and tragic thinkers– interpretation of this position for the eon as a dynamic physis. Chapter three proposes an interpretation of the physis of the tragic personae of Aeschylus, Sophocles and Euripides. The second part develops the case for the embodiment of the present in ancient performance. The Aristotelian theory of time is proposed as the philosophical basis for the ancient performance in terms of the questions of time and whether it is only as nun. Aristotelian realization can be instructive for the way in which contemporary theatrical thinking investigates the sense of time in the momentary or sustained present as a perception of a bounded performative space. To this end, the first strand examines the presuppositions and problematic dimensions of the presence of performers’ present bodies in the performative present and the reactions, according to the sources, they might provoke in viewers in terms of hypocritical codes, the duality of gender roles and the distancing brought about by the use of the mask. The second strand examines the historical framing of the performance event, focusing on sources for the pre-performance, the performance and the post-performance time.

Η παρούσα διατριβή επιχειρεί να απαντήσει σε δύο βασικά ερωτήματα: πρώτον ποιοι είναι οι τρόποι με τους οποίους γίνεται κατανοητός ο χρόνος μέσα από τα δραματικά κείμενα των σωζόμενων τραγωδιών και δεύτερον με ποιον τρόπο θα μπορούσε να ανασυγκροτηθεί η εμπειρία του χρόνου ως ενσώματη εμφάνιση στο παραστασιακό συμβάν της αρχαίας τραγωδίας. Η απάντηση αυτών των ερωτημάτων αναπτύσσεται σε δύο εφαπτόμενες υποθέσεις: πρώτον ότι τα τραγικά πρόσωπα επιδιώκουν, αλλά αποτυγχάνουν να διατηρήσουν σε ένα αμετάβλητο παρόν την ταυτότητά τους την οποία κατανοούν ως ανιστορική φύσιν του προσώπου τους∙ και δεύτερον ότι η αποτυχία αυτή διαθέτει ουσιώδη σημασία στη ριζική εμπειρία του παραστασιακού παρόντος από τους συντελεστές και τους θεατές της παράστασης στον βαθμό που συνιστά αντικείμενο θέασης των ιστορικά προσδιορισμένων παρόντων θεατών της κλασικής εποχής. Το στοιχείο του χρόνου ενοποιεί έτσι το παραστασιακό και το αναπαραστασιακό πλαίσιο της τραγωδίας. Προτείνεται ότι ο χρόνος συντελείται στις διαστάσεις και της αναπαράστασης του μυθικού παρόντος και της παράστασης του ιστορικού παρόντος ως ένα «ανοικτό» –δηλαδή ενδεχομενικό– πεδίο διάδρασης μεταξύ των δύο αυτών παροντικών διαστάσεων, όσο και των διαδράσεων των τελεστών μεταξύ τους και μεταξύ των θεατών που τους παρακολουθούν. Ωστόσο, το ενδεχομενικό αυτό παρόν δεν υποστηρίζεται εδώ ότι είναι υποστασιοποιημένο, αλλά ιστορικά προσδιορισμένο. Χρησιμοποιούνται δύο φιλοσοφικές βάσεις για αυτόν τον ιστορικό προσδιορισμό: για την προσέγγιση των τραγωδιών προτείνεται στο πρώτο κεφάλαιο η παρμενίδεια σκέψη ότι το ἐὸν ορίζεται ως προς τον παρόντα χρόνο, το νῦν. Στο δεύτερο κεφάλαιο περιγράφεται η μεθερμηνεία αυτής της θέσης από τους μεταπαρμενίδειους στοχαστές –δηλαδή τους μεταγενέστερους προσωκρατικούς, τους σοφιστές και τους τραγικούς– για το ἐὸν ως δυναμική φύσιν. Στο τρίτο κεφάλαιο προτείνεται ως ερμηνεία της φύσεως των τραγικών προσώπων του Αισχύλου, του Σοφοκλή και του Ευριπίδη. Στο δεύτερο μέρος αναπτύσσεται η υπόθεση για τη σωματοποίηση του παρόντος στην αρχαία παράσταση. Ως φιλοσοφική βάση για την αρχαία παράσταση προτείνεται η αριστοτελική θεωρία για τον χρόνο ως προς τα ερωτήματα για το αν είναι ο χρόνος και για το αν είναι μόνο ως νῦν. Η αριστοτελική πραγμάτευση μπορεί να είναι καθοδηγητική για τον τρόπο με τον οποίο η σύγχρονη θεατρολογική σκέψη ερευνά την αίσθηση του χρόνου στο στιγμιακό ή διαρκές παρόν ως πρόσληψη ενός οριοθετημένου παραστασιακού διαστήματος. Για αυτόν τον σκοπό στο πρώτο σκέλος εξετάζονται οι προϋποθέσεις και οι προβληματικές διαστάσεις της παρουσίας των παρόντων σωμάτων των τελεστών στο παραστασιακό παρόν και των αντιδράσεων που φαίνεται από τις πηγές ότι μπορεί να προκαλούσαν στους θεατές ως προς τους υποκριτικούς κώδικες, τη δυαδικότητα του έμφυλου ρόλου και την αποστασιοποίηση που επιφέρει η χρήση του προσωπείου. Στο δεύτερο σκέλος εξετάζεται η ιστορική πλαισίωση του παραστασιακού συμβάντος με άξονα πηγές για τον προπαραστασιακό, τον παραστασιακό και τον μεταπαραστασιακό χρόνο.