Το Φως στην Αριστοτελική Φυσική

Abstract

This dissertation is a detailed study of Aristotle’s theory of light, based on the evidence that can be derived from his texts. In the first chapter, I provide a brief description of the Aristotelian physical world. The subject of the second chapter is the examination of the nature of light and of its characteristics, as what it is in the physical world. Firstly, I explaine why the philosopher rejected the view that light is a kind of elemental fire. According to him, light is not a body but actual transparency, the "transparent" that/when is transparent. The investigation of the relation between the transparent and the physical bodies leads to the conclusion that the "transparent" is a three-dimensional, but incorporeal, physical cause of, apparent or non-actual, transparency in all bodies. So, light is a physical condition of this cause. In this chapter I discuss also the implications that the existence of the "transparent" would have in Aristotle’s physics and cosmology and the relation that it –and light– has with the general concept of change. Furthermore, I explain the degrees of actual transparency that we see in nature and define the novelty of the Aristotelian concept of light, which should be regarded as a breakthrough in the study on the nature of light. In the third chapter, I look at light from the aspect of vision. Here, I show that the philosopher comprehends somewhat well and uses the reflection of light, discuss the physics of vision and define the exact role of light in these. At the same time, I highlight that the use of the visual rays in his explanations of the visual phenomena is not consistent with his view on the physics of vision, and I show that this contradiction is not easily explainable. In the last chapter of the dissertation, I investigate the reciprocal causal interrelation between light and heat and mainly the role of sunlight as cause of the heating of the bodies in the sublunary region of the world by the sun. Firstly, I emphasize that Aristotle accepts this role of sunlight, especially in his biological treatises, and argue that this is reasonable in his cosmology. Next, I examine the implausible theory which he presents in a cosmological context about the production of light and heat by the Sun and the other celestial bodies, and I suggest that it gains in plausibility if light is considered cause of heating in this theory too. Since light is its cause, I explain the regular fluctuations of the heat of the Sun in the sublunar region and demonstrate the decisive importance of sunlight for this region. In any case, I conclude, the reciprocal causal interrelation between light and heat is an ultimately non-explainable aspect of the Aristotelian physical world.

Στην παρούσα Διδακτορική Διατριβή μελετάται λεπτομερώς και πολύπλευρα το φως στον Αριστοτέλη, με βάση τα δεδομένα που αντλούνται από τα κείμενά του. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζεται σύντομα ο αριστοτελικός φυσικός κόσμος. Στο δεύτερο κεφάλαιο εξετάζονται η φύση και τα χαρακτηριστικά του φωτός ως αυτού που είναι. Αρχικά, εξηγούνται οι λόγοι για τους οποίους ο σταγειρίτης φιλόσοφος απέρριπτε την άποψη ότι το φως είναι ένα είδος πυρός. Γι’ αυτόν το φως δεν είναι ένα σώμα αλλά ενεργή διαφάνεια, το "διαφανές" που είναι ενεργά διαφανές. Από τη διερεύνηση της σχέσης του "διαφανούς" με τα φυσικά σώματα συμπεραίνεται ότι αυτό συνιστά ένα εκτατό, αλλά ασώματο, φυσικό αίτιο έκδηλης ή λανθάνουσας διαφάνειας στο καθένα. Έτσι, το φως είναι μία φυσική κατάσταση στην οποία απαντά αυτό το αίτιο. Στο συγκεκριμένο κεφάλαιο εξετάζονται και οι προεκτάσεις που θα παρουσιάζει η υπόθεση της ύπαρξης του "διαφανούς" στη φυσική και την κοσμολογία του Αριστοτέλη και η σχέση του ίδιου και του φωτός με την έννοια της μεταβολής. Επιπλέον, επιχειρείται μία εξήγηση των διαβαθμίσεων της ενεργής διαφάνειας, που παρατηρούμε στη φύση, και προσδιορίζεται η πρωτοτυπία της αριστοτελικής θεώρησης της φύσης του φωτός, η οποία θα πρέπει να θεωρείται μία τομή στον χώρο της μελέτης της τελευταίας. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζεται το φως από την πλευρά της όρασης. Αναδεικνύεται ότι ο φιλόσοφος κατανοεί σχετικά καλά και εφαρμόζει την ανάκλαση του φωτός, μελετάται η φυσική της όρασης, προσδιορίζεται ο ακριβής ρόλος του φωτός σε αυτήν, ενώ, επίσης, τονίζεται η αντίθεση της χρήσης των οπτικών ακτίνων στις εξηγήσεις του ίδιου για τα οπτικά φαινόμενα ως προς την άποψή του για τη φυσική της όρασης και αναδεικνύεται ότι αυτή η αντίθεση δεν είναι εύκολα εξηγήσιμη. Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο του πονήματος αφιερώνεται στην αμφίδρομη αιτιακή σχέση του φωτός με τη θερμότητα και κυρίως στον ρόλο του φωτός ως του αιτίου της θέρμανσης των σωμάτων της υποσελήνιας περιοχής του κόσμου από τον ήλιο. Εδώ τεκμηριώνεται ότι ο Αριστοτέλης δέχεται τον εν λόγω ρόλο του ηλιακού φωτός, ειδικά στις βιολογικές του πραγματείες, και γιατί κάτι τέτοιο θα ήταν λογικό στην ώριμη κοσμολογία του. Επίσης, εξετάζεται η θεωρία που παραθέτει σε κοσμολογικά πλαίσια για την παραγωγή του φωτός και της θερμότητας από τον ήλιο και τα άλλα ουράνια σώματα και προτείνεται, ως μία πιθανή λύση στο πρόβλημα της μη λειτουργικότητάς της, η θεώρηση του φωτός ως αιτίου θέρμανσης και στο πλαίσιό της. Καθώς το ηλιακό φως είναι το αίτιό της, αιτιολογούνται οι κανονικές μεταβολές της θέρμανσης της υποσελήνιας περιοχής από τον ήλιο και αναδεικνύεται αναλυτικά η καθοριστική σημασία του ηλιακού φωτός γι’ αυτή την περιοχή. Πάντως, όπως συμπεραίνεται, η αμφίδρομη αιτιακή σχέση του φωτός με τη θερμότητα αποτελεί μία μη εξηγήσιμη πλευρά του φυσικού κόσμου.