Η ανακάλυψη και διαχείριση των ελληνικών χορών και η συγκρότηση της εθνικής ταυτότητας

Abstract

The thesis presented hereby aims to determine the factors that made greek dance stand out as an important element of greek national identity. Greek dance is still ideologically charged with narratives that connect it to the antiquity and are projected as historical truths, rendering moreover an idealistic dimension. This trend was first introduced by foreign travellers that rambled around Greek areas and came in contact with the Greek population and their public and private life. Gradually, a kind of literature was developed, which tried to associate Modern greek culture, including dances, with Antiquity, using arguments from ancient literature, Greek and Latin. Within the independent Greek State, balls (dancing parties) with exclusively European dances were established by the foreign government and the newcomers from Hellenism abroad. As a result, local dances were largely limited to the rural environment. In the process of highlighting the elements of greek national identity, priority was given to language and religion, whereas other forms of expression were ignored. The questioning and pursuit of greekness among the intellectuals of the 1880’s, under the influence of the Science of Folklore, led to the emergence of national ‘Schools’ in the fields of literature, music and the visual arts. Since dance, as an art, was non-existent in the greek cultural environment, greek dances were treated only as a way of entertainment, a fact which, at the time, seems to be gaining ground in urban centers as well. At the beginning of the 20th century, when women were called upon to set as their dominant task the project of the national renaissance, the pioneer of women's movement in Greece, Kallirroi Siganou-Parren, founded the Lyceum of Greek Women, and included in its goals the refinement and elevation of greek national dances. Lyceum organized for the first time a feast/performance with Greek national dances, systematized and purified, based on the bourgeois’ conception of the ethos that should define them, according to the alleged ancient greek one. This movement was the starting point of a different approach to greek dance, which was now called to serve national purposes through its theatrical projection. On this occasion the travel discourse came forth, and being used selectively, tried to integrate the dances in the national narrative. This research traces the presence and discourse regarding greek dance, from the first reference in a travelers edition of the 16th century, to the performance of the Lyceum of Greek Women, on May Day of 1911.

Η παρούσα διατριβή ερευνά τους παράγοντες που ανέδειξαν τη σημασία του ελληνικού χορού ως μέσο προβολής της εθνικής ταυτότητας. Ο ελληνικός χορός φορτίζεται μέχρι σήμερα με αφηγήματα, που τον συνδέουν με την Αρχαιότητα και προβάλλονται ως ιστορικές αλήθειες. Η τάση αυτή εισάγεται από τους ξένους ταξιδιώτες, που περιηγούνται τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο και έρχονται σε επαφή με τις εκφάνσεις του δημόσιου και ιδιωτικού βίου των Ελλήνων. Σταδιακά αναπτύσσεται μία φιλολογία που, με επιχειρήματα από την αρχαία γραμματεία, προσπαθεί να τεκμηριώσει τη συνέχεια του νεότερου ελληνικού πολιτισμού, και ιδιαίτερα του χορού, με την Αρχαιότητα. Στο ανεξάρτητο Ελληνικό Κράτος, καθιερώνονται από την ξενόφερτη εξουσία και τους νεόφερτους του έξωθεν ελληνισμού, οι ευρωπαϊκού τύπου χοροεσπερίδες με αποκλειστικά ευρωπαϊκούς χορούς και οι τοπικοί χοροί περιορίζονται εν πολλοίς στο αγροτικό περιβάλλον. Κατά τη διαδικασία ανάδειξης των στοιχείων που συγκροτούν την εθνική ταυτότητα, δόθηκε από το Κράτος και τη λογιοσύνη προτεραιότητα στη γλώσσα και στη θρησκεία, ενώ άλλες μορφές έκφρασης έμειναν στο περιθώριο. Ο προβληματισμός και οι αναζητήσεις της γενιάς του 1880, υπό την επίδραση της επιστήμης της Λαογραφίας, οδήγησε στην ανάδειξη εθνικών ‘Σχολών’ στη λογοτεχνία, στα εικαστικά και στη μουσική. Ο χορός ως τέχνη είναι ανύπαρκτος στο ελληνικό περιβάλλον και οι ελληνικοί χοροί αντιμετωπίζονται μόνο ως τρόπος διασκέδασης, που φαίνεται σταδιακά να κερδίζει έδαφος καί στα αστικά κέντρα. Στις αρχές του 20ού αιώνα, όταν η γυναίκα καλείται να θέσει ως κυρίαρχο καθήκον της το πρόταγμα της εθνικής αναγέννησης, η πρωτοπόρος της γυναικείας κίνησης Καλλιρρόη Σιγανού-Παρρέν, ιδρύει το Λύκειο των Ελληνίδων και συγκαταλέγει στους βασικούς σκοπούς του την ανάδειξη των εθνικών χορών. Το Λύκειο πραγματοποιεί μια πρώτη γιορτή/παράσταση με ελληνικούς εθνικούς χορούς, συστηματοποιημένους και αποκαθαρμένους, σύμφωνα με την αστική αντίληψη για το ήθος που πρέπει να τους διακρίνει, κατ’ αναλογία με το υποτιθέμενο αρχαιοελληνικό. Η παράσταση αυτή, αποτέλεσε σημείο εκκίνησης για μία διαφορετική προσέγγιση του ελληνικού χορού, ο οποίος καλείται πλέον να εξυπηρετήσει εθνικούς σκοπούς, μέσω της θεατροποιημένης προβολής του. Τότε έρχεται στην επιφάνεια ο περιηγητικός λόγος που χρησιμοποιείται επιλεκτικά, για να ενσωματώσει στο εθνικό αφήγημα καί τους χορούς. Η έρευνα παρακολουθεί την παρουσία και τον λόγο περί ελληνικού χορού, από την πρώτη αναφορά σε ταξιδιωτικό κείμενο του 16ου αιώνα μέχρι την παράσταση του Λυκείου των Ελληνίδων, την Πρωτομαγιά του 1911.