Ποίηση και κριτική: η παρουσία του ποιητή Γιάννη Βαρβέρη στα Νεοελληνικά Γράμματα

Abstract

The purpose of this dissertation is to examine the complete works of the poet Yannis Varveris (1955-2011), in order to obtain a comprehensive knowledge of their content and highlight the connection between them. In the first chapter, I study the main topics of his poetry, such as the presence of death, the function of memory, the concept of the body, the poetics of self-reference, the independent, self-reliant presence of the human being as opposed to the Christian God, and the presence of the animals. Moreover, I analyse major questions regarding his language, his style and the dramatic character of his poetry. In the second chapter, I examine Varveris’ translations. Firstly, I study his choices ranging from French and English poetry to the fairy tales, the fantastic genre, and surrealism. In addition, I survey his translations of French songs, especially the works of poètes-chansonniers Léo Ferré and Georges Brassens, the relation of them with Varveris’ work and the rhythm of his poetry. Furthermore, I study his theatrical translations, which include works of Aristophanes, Menander, Molière, Marivaux, Beckett, Mrozek and Boytchev. Their common characteristic is the intention to be performed on stage, their rhythmical character and the stylistic variety. In the third chapter, I study Varveris’ theatrical and literary reviews. Specifically, I present his theoretical principles, and regarding the theatrical critiques, his literary and historic goals. The theatre reviews’ content is focused mainly on the text analysis, followed by the criticism on performances, while there is a historic feature in his critical approach. I also examine his reviews on commercial and revue theatre. Additionally, I research the connection of poetry and theatre critiques during his cooperation with the newspaper "Kathimerini". Later on, I study his literary reviews, where there is a discernible preference for poetry. During his cooperation with the journal "To Dentro" and the newspaper "To Vima", his criticism has a broader social and cultural aspect. Finally, I comment on the stylistic variety of Varveris’ theatrical and literary reviews. In conclusion, the outcome of my study is that Varveris’ three dimensions of work are related to each other, while they maintain a distinct character.

Στην παρούσα διδακτορική διατριβή μελετάται το συνολικό έργο του ποιητή Γιάννη Βαρβέρη (1955-2011), με στόχο να παρουσιαστεί το πλήρες πορτραίτο του και να αναδειχτούν οι συνδετικοί αρμοί του. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζονται τα βασικά θέματα του πρωτότυπου ποιητικού έργου, όπως είναι ο θάνατος, η μνήμη, το σώμα, η αυτοαναφορικότητα, η αυτοδυναμία του ανθρώπου στη συλλογή "Ο άνθρωπος μόνος" και η παρουσία των ζώων, η οποία λαμβάνει εξειδικευμένο χαρακτήρα στη συλλογή "Ζώα στα σύννεφα". Παράλληλα, επισημαίνονται οι γλωσσικές και υφολογικές επιλογές στην ποίησή του, καθώς και ο δραματικός της χαρακτήρας. Στο δεύτερο κεφάλαιο αντικείμενο μελέτης αποτελεί το μεταφραστικό έργο. Αρχικά, εξετάζονται οι επιλογές του από τη γαλλική και αγγλική ποίηση, το παραμύθι, την πεζογραφία του φανταστικού και τον υπερρεαλισμό. Επίσης, διερευνάται η μετάφραση του γαλλικού τραγουδιού, με έμφαση στο έργο των Léo Ferré και Georges Brassens, μελετάται η σύνδεσή του με το πρωτότυπο έργο του Βαρβέρη, καθώς και η ρυθμικότητα στην ποίησή του. Ακόμη, παρουσιάζονται οι ενδογλωσσικές και ξενόγλωσσες θεατρικές μεταφράσεις, οι οποίες αφορούν έργα των Αριστοφάνη, Μενάνδρου, Μολιέρου, Μαριβώ, Μπέκετ, Μρόζεκ και Μπόιτσεφ. Κοινό χαρακτηριστικό των θεατρικών μεταφράσεων αποτελεί ο παραστασιακός στόχος τους, ενώ συχνά διακρίνεται το έρρυθμο στοιχείο και η υφολογική ποικιλία. Στο τρίτο κεφάλαιο εξετάζονται οι θεατρικές και λογοτεχνικές κριτικές, με τις πρώτες να λαμβάνουν την πρωτοκαθεδρία στην ενασχόληση του Βαρβέρη με τον κριτικό λόγο. Συγκεκριμένα, αναφέρονται οι θεωρητικές του αρχές, ενώ επισημαίνεται η λογοτεχνική και ιστορική πρόθεσή του κατά τη σύνταξη των θεατρικών κριτικών. Ως προς το περιεχόμενο, αυτές διακρίνονται από την έμφαση στο κείμενο, τον ιστορικό χαρακτήρα και την ανάλυση της παράστασης. Ξεχωριστά διερευνώνται οι κριτικές του εμπορικού θεάτρου και της επιθεώρησης, όπως και η σύνδεση της ποίησης με την κριτική κατά την περίοδο συνεργασίας με την εφημερίδα "Η Καθημερινή". Στη συνέχεια, εξετάζονται οι λογοτεχνικές κριτικές, όπου παρατηρείται η έμφαση στην ποίηση, ενώ η συνεργασία του Βαρβέρη με το περιοδικό "Το Δέντρο" και την εφημερίδα "Το Βήμα" διακρίνεται από έναν ευρύτερο σχολιασμό της πολιτιστικής και κοινωνικής πραγματικότητας. Τέλος, μελετάται η υφολογική ποικιλομορφία των θεατρικών και λογοτεχνικών κριτικών. Συμπερασματικά, διαπιστώνεται ότι οι τρεις συνιστώσες του έργου του Γιάννη Βαρβέρη επικοινωνούν μεταξύ τους, διατηρώντας ταυτόχρονα τον διακριτό χαρακτήρα τους.