Τα σημειώματα λογοτεχνικής κριτικής στη Νέα Εστία (1927-1987)

Abstract

The present doctoral dissertation deals with the book reviews column of Nea Hestia (the longest running literary magazine in Greece), from 1927 to 1987, and explores its contribution to the formation of the greek literary canon. The study of the primary material (the indexing of which constitutes a separate part of the dissertation) sheds light on the aesthetic principles and the ideology of the directors and the critics of the magazine. In addition, the reception of the works of the most important representatives of the Greek literature is studied, as well as the consequent relationship between the magazine and critics on the one hand, and the new currents and trends in both poetry and prose, on the other. After the first chapter, in which the term literary criticism is defined, and its different types are analyzed (with a particular focus on the type of “journalistic criticism”), we move on to the detailed study of the book review column, entitled “The books”. The following chapters deal with a number of issues concerning the position of the column in the magazine, its stability, its structure, as well as the basic characteristics of the book reviews (only them of the regular critics). Based on the study of the aesthetic and ideological criteria of the collaborators, the wider attitude of Nea Hestia towards various emerging issues is examined. Among them is the reception of emerging writers who have been established over years in the literary canon, its attitude towards established forms of literature, and towards new currents and a number of topics, such as military art etc. In the second part of the dissertation, all the book reviews of the period under study are indexed. The classification follows chronological order (per year), while information on reviewed books, authors and critics can be easily retrieved. From the processing of the numerical data of this second part, as well as from the evaluation of the qualitative data of the first part, the importance of Nea Hestia’s column emerges as a determining factor of developments in the Greek intellectual scene, as long as a valuable indicator of the reception of a long series of authors and works of the modern Greek literature.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται τη στήλη των σημειωμάτων λογοτεχνικής κριτικής της Νέας Εστίας, του μακροβιότερου δηλαδή λογοτεχνικού περιοδικού της χώρας, από το 1927 έως το 1987, και διερευνά τη συμβολή της στη διαμόρφωση του λογοτεχνικού κανόνα. Μέσα από την εξέταση του πρωτογενούς υλικού (η αποδελτίωση του οποίου αποτελεί ξεχωριστό τμήμα της διατριβής) διερευνώνται τα αισθητικά και ιδεολογικά κριτήρια των διευθυντών και των κριτικών του περιοδικού και του βαθμού στον οποίο αυτά επηρέασαν την κριτική τους δραστηριότητα. Μελετάται, επιπλέον, η υποδοχή των έργων των σπουδαιότερων εκπροσώπων των ελληνικών γραμμάτων, καθώς επίσης και η συνακόλουθη σχέση περιοδικού και κριτικών με τα νέα ρεύματα και τις τάσεις τόσο στην ποίηση όσο και στην πεζογραφία. Έπειτα από το πρώτο κεφάλαιο, όπου επιχειρείται ο προσδιορισμός του όρου της λογοτεχνικής κριτικής, ο διαχωρισμός των ειδών της μέσω μιας διαχρονικής θεώρησής της, καθώς και η εστίαση στο είδος της επικαιρικής κριτικής (που αποτελεί και το αντικείμενο της διατριβής) συντελείται η μετάβαση στην αναλυτική μελέτη της στήλης των βιβλιοκρισιών που φέρει τον τίτλο «Τα βιβλία». Έτσι, στα επόμενα κεφάλαια εξετάζεται μια σειρά από ζητήματα που αφορούν τη θέση της στήλης στο περιοδικό, τη σταθερότητά της, τη δομή της, καθώς επίσης τα βασικά χαρακτηριστικά των σημειωμάτων των τακτικών μόνο κριτικών. Με βάση τη διερεύνηση των αισθητικών και ιδεολογικών κριτηρίων των συνεργατών κατά την άσκηση της κριτικής τους, εξετάζεται η ευρύτερη στάση της Νέας Εστίας απέναντι σε ποικίλα ανακύπτοντα ζητήματα. Μεταξύ αυτών η υποδοχή νεοεμφανιζόμενων συγγραφέων που καθιερώθηκαν με τα χρόνια στον λογοτεχνικό κανόνα, η στάση της απέναντι σε καθιερωμένες –τον καιρό άσκησης της κριτικής– μορφές της λογοτεχνίας, επίσης απέναντι σε καλλιτεχνικές πρωτοπορίες και μια σειρά επιμέρους παρουσιαζόμενων θεμάτων, όπως αυτό τη στρατευμένης τέχνης κ.ά. Στο δεύτερο μέρος της διατριβής περιλαμβάνεται αποδελτιωμένο το σύνολο των κριτικών σημειωμάτων του υπό εξέταση χρονικού διαστήματος σε καταλόγους. Η μέθοδος ταξινόμησης είναι χρονολογική (ανά έτος) των βιβλιοκρισιών ανά κριτικό και κρινόμενο συγγραφέα. Από την επεξεργασία των αριθμητικών δεδομένων του δεύτερου αυτού τμήματος της διατριβής, καθώς και από την αξιολόγηση των ποιοτικών δεδομένων του πρώτου μέρους, αναδεικνύεται η ευρύτερη θέση και σημασία της στήλης κριτικής της Νέας Εστίας ως καθοριστικού φορέα εξελίξεων στην πνευματική σκηνή, αλλά και ως πολύτιμου δείκτη των πρώτων αντιδράσεων, της υποδοχής δηλαδή συγγραφέων και έργων της νεοελληνικής λογοτεχνίας.