The pile-field and the wooden structures from the Neolithic lakeside settlement Anarghiri IXb, Western Macedonia, Greece.

Abstract

Anarghiri IXb is a prehistoric lakeside settlement with successive habitation layers dating from Late Neolithic I up to Early Bronze Age (late 6th – mid 3rd mil. BC) located in a plain that until the 1960s was the marshy northeastern shore of Lake Chimaditis in Amindeon Basin (Western Macedonia, Greece). The rescue excavation of the site lasted from 2013- 2017 and covered 12.000m2 on the periphery of the settlement, as well as 8.000m2 in the central habitation zone. Apart from the numerous artefacts representing various aspects of the socio-economic and ideological activities of the Neolithic community, the dominant findings unearthed from the lowest anthropogenic layers were 3.643 wooden structural elements of various types. The most prominent outcome of the pile-field’s analytical approach is the recognition, description and dating of some accessing and enclosing wooden structures that for now constitute exceptional findings for southern Balkan prehistoric research. Late Neolithic I Trackway 2 (early 53rd - late 51st centuries BC) and Trackway 3 (50th - 49th centuries BC) constituted the main crossings that joined the habitation with the opposite dryland covering a distance of 80-120m. Most probably they were ground-level features comprising a walking surface of horizontal elements retained and supported by vertical posts. Furthermore, two partially investigated double posts’ row alignments were characterized with specific reservations as Trackway 3a(?) and Trackway 3b(?). The dating of Trackway 1 in the Early Bronze Age (mid-26th - mid-25th centuries BC) possibly explains its obvious structural differences compared to the earliest features, namely the elaborately processed vertical posts arranged to form a bridge-like crossing. In addition, the slightly earliest (mid-29th - early-26th centuries BC) remains of the fragmentary double posts’ row characterized as Trackway 4(?) are cautiously integrated in the general discussion regarding Anarghiri IXb accessing structures.The spatial organization of the northern and southeastern margins of the Late Neolithic I habitation was seemingly determined by the presence of the Fence 2, 4, 5, possibly complemented by the ambiguous double posts’ row alignment characterized as Fence 1. The general structural characteristics, as well as the arrangement of these features dated between 53rd - 49th centuries BC led to the supposition that they were parts of the settlement’s delimitation system. The possibility of general rearrangements of the habitation’s space during Late Neolithic II/Final Neolithic could be supported by the shifting of the enclosing system towards the central area of the settlement indicated by the location of Fence 3 and 8(?), while Fence 6(?) and 7(?) constitute fragmentarily investigated alignments that cannot easily integrated into the discussion about spatial organization.The general interpretative notions regarding Anarghiri IXb pile-field and peripheral wooden structures refer to their dating, form and spatial arrangement. It is proposed that these structures constituted a complex system built to demarcate the settlement’s limits and to provide access to its inhabitants to the broader region of Chimaditis wetland. The comparative discussion of these structures with cross-references to similar settings discovered in European wetlands led to the examination of various notions regarding alternative functions of this system. Among them, the old but still debated defensive role and the conventional ideas about the supportive function of the structures to the so-called practical needs (protection from water and wind, control of access) are discussed. In addition, approaches that attribute to these features’ functions such as the symbolic demarcation of the communal space or the passage from the world of water to this of the land could are also incorporated into the general interpretative discussion.Moreover, some preliminary remarks are stated regarding the integration of Anarghiri IXb into the chronological and cultural framework of Late Neolithic period of the cross-border area and the neighboring regions of western and central Macedonia. The rarity of investigated prehistoric wetlands in southern Balkans and the sparsity of information regarding their spatial organization do not permit any specific comparative remarks of Anarghiri IXb with other sites except from the possible contemporaneity with some of them. Nevertheless, the form and arrangement of the habitation’s enclosing structures bear evidence for its inclusion into the gradually growing group of Late Neolithic settlements of the broader region whose residential space was delimitated by similar works approached with various interpretative propositions.

Η προϊστορική λιμναία εγκατάσταση Ανάργυροι IXb βρίσκεται σε μία πεδινή έκταση στη βορειοανατολική όχθη της Λίμνης Χειμαδίτιδας του λεκανοπεδίου Αμυνταίου (Δυτική Μακεδονία), σε περιοχή η οποία μέχρι τη δεκαετία του 1960 καλυπτόταν από έλος. Κατά τη σωστική ανασκαφή της θέσης το 2013 – 2017 διερευνήθηκαν αρχαιολογικά 12.000 τ.μ. στην περιφέρεια του οικισμού, καθώς και 8.000 τ.μ. στην κεντρική οικιστική του ζώνη. Εκτός από τα πολυάριθμα τεχνουργήματα που αντιστοιχούν σε ποικίλες κοινωνικοοικονομικές και ιδεολογικές δραστηριότητες της Νεολιθικής κοινότητας, κυρίαρχο εύρημα των κατώτερων ένυδρων ανασκαφικών στρωμάτων είναι τα 3.643 καταγεγραμμένα ξύλινα δομικά στοιχεία διαφόρων τύπων (κατακόρυφοι πάσσαλοι θεμελίωσης, οριζόντια δοκάρια, σανίδες, πλέγματα κλαδιών κλπ). Το πλέον αξιόλογο αποτέλεσμα της πολυεπίπεδης ανάλυσης των δεδομένων υπήρξε η αναγνώριση, τεκμηρίωση και χρονολόγηση ορισμένων πασσαλόπηκτων κατασκευών πρόσβασης και οριοθέτησης, οι οποίες συνιστούν προς το παρόν μοναδικά ανασκαφικά σύνολα για τη Βαλκανική προϊστορική έρευνα. Πιο συγκεκριμένα, κατά τη Νεότερη Νεολιθική Ι, το Μονοπάτι 2 (περ. 5300 – 5000 cal BC) και το Μονοπάτι 3 (περ. 5000 – 4800 cal BC) προφανώς αποτελούσαν τις κύριες κατασκευές που ένωναν την εγκατάσταση με την απέναντι όχθη, καλύπτοντας μία απόσταση περίπου 80 - 120 μέτρων. Πιθανότατα τα μονοπάτια ήταν θεμελιωμένα πάνω στο λασπώδες έδαφος και αποτελούνταν από μία επιφάνεια χρήσης κατασκευασμένη από οριζόντια ξύλα που διατηρούνταν στη θέση τους από δύο παράλληλες σειρές κατακόρυφων στοιχείων. Επιπλέον, δύο μερικώς ανασκαμμένες παράλληλες σειρές κατακόρυφων πασσάλων χαρακτηρίστηκαν με κάποιες επιφυλάξεις ως Μονοπάτι 3α(;) και Μονοπάτι 3β(;). Η χρονολόγηση του Μονοπατιού 1 στην Πρώιμη Εποχή Χαλκού (περ. 2570 – 2480 cal BC) εξηγεί τις εμφανείς κατασκευαστικές διαφορές του από τα πρωιμότερα μονοπάτια, την αξιοποίηση δηλαδή καλά επεξεργασμένων πασσάλων, τοποθετημένων με επιμέλεια ο ένας απέναντι στον άλλον, έτσι ώστε να σχηματίζουν μία δομή που παραπέμπει σε υπερυψωμένη γέφυρα. Τέλος, τα λίγο πρωιμότερα (περ. 2800 – 2500 cal BC) αποσπασματικά σωζόμενα μέρη μιας διπλής σειράς κατακόρυφων πασσάλων χαρακτηρίστηκαν με αρκετή επιφύλαξη ως Μονοπάτι 4(;). Η χωροργάνωση στις βόρειες και νοτιοανατολικές παρυφές της εγκατάστασης της Νεότερης Νεολιθικής Ι καθοριζόταν σε μεγάλο βαθμό από τις Περιφράξεις 2, 4 και 5, με ενδεχόμενη κάποια συμπληρωματική λειτουργία της διπλής διάταξης πασσάλων που χαρακτηρίστηκε ως Περίφραξη 1. Τα γενικά δομικά χαρακτηριστικά, καθώς και η διάταξη των κατασκευών αυτών που χρονολογούνται περίπου στα 5300 – 4800 cal BC οδηγούν στην υπόθεση ότι αυτές αποτελούσαν τμήματα ενός συστήματος οριοθέτησης του οικισμού. Η πιθανότητα αλλαγών στη διευθέτηση του οικιστικού χώρου κατά τη Νεότερη Νεολιθική ΙΙ και την Τελική Νεολιθική μπορεί να υποστηριχθεί από τη μετατόπιση του συστήματος οριοθέτησης προς την κεντρική περιοχή της θέσης, όπως αυτή φαίνεται από τη θέση των Περιφράξεων 3 και 8(;). Οι Περιφράξεις 6(;) και 7(;) αποτελούν αποσπασματικά ανασκαμμένες ενότητες, οι οποίες δεν έχουν χρονολογηθεί και επομένως δύσκολα μπορούν να ληφθούν υπόψη στη συζήτηση για τη χωροργάνωση της εγκατάστασης. Οι γενικές ερμηνευτικές προτάσεις σχετικά με τα ξύλινα δομικά στοιχεία και τις πασσαλόπηκτες κατασκευές της περιφέρειας των Αναργύρων IXb αφορούν τη χρονολόγηση, τη μορφή και τη χωρική τους κατανομή. Είναι σχετικά προφανές ότι οι κατασκευές αυτές κτίστηκαν προκειμένου αφενός να προσδιορίσουν τα όρια της εγκατάστασης και αφετέρου να παρέχουν πρόσβαση στα μέλη της κοινότητας προς την ευρύτερη περιοχή του υγρότοπου της Χειμαδίτιδας. Η αντιπαραβολή των κατασκευών αυτών με παρόμοια σύνολα από τους Ευρωπαϊκούς οικισμούς σε υγροτόπους οδηγεί στην εξέταση διαφόρων εναλλακτικών ερμηνειών για τη λειτουργία τους. Ανάμεσα σε αυτές τις προσεγγίσεις συγκαταλέγονται η παλιά, αλλά ακόμα και σήμερα υποστηριζόμενη άποψη περί αμυντικής λειτουργίας τους, καθώς επίσης και οι συμβατικές ιδέες περί αντιμετώπισης των επονομαζόμενων πρακτικών αναγκών (προστασία από το νερό και τον άνεμο, έλεγχος της πρόσβασης). Πέραν αυτών, συζητούνται προσεγγίσεις που αποδίδουν στις κατασκευές αυτές λειτουργίες όπως η συμβολική οριοθέτηση του κοινοτικού χώρου ή το συμβολικό πέρασμα από τον κόσμο του νερού σε αυτόν της στέρεας γης. Επιπλέον, επιχειρείται μία προκαταρκτική συμπερίληψη της λιμναίας εγκατάστασης των Αναργύρων IXb στο χρονολογικό και πολιτισμικό πλαίσιο της Νεότερης Νεολιθικής περιόδου στη διασυνοριακή και στις όμορες περιοχές της δυτικής και κεντρικής Μακεδονίας. Η σπανιότητα ανασκαμμένων λιμναίων εγκαταστάσεων στα νότια Βαλκάνια και η αποσπασματικότητα των πληροφοριών σχετικά με τη χωροργάνωσή τους δεν επιτρέπουν την καταγραφή συγκεκριμένων συγκριτικών παρατηρήσεων για τους Αναργύρους IXb σε σχέση με άλλες θέσεις πέρα από την πιθανή συγχρονία της θέσης με κάποιες από αυτές. Παρ’ όλα αυτά, η μορφή και η χωρική διευθέτηση των κατασκευών οριοθέτησης παρέχουν στοιχεία για την ένταξη της εγκατάστασης σε μία σταδιακά αυξανόμενη ομάδα οικισμών της Νεότερης Νεολιθικής, των οποίων ο οικιστικός χώρος προσδιορίζεται από αντίστοιχες κατασκευές που ερμηνεύονται ποικιλοτρόπως.