Ο ρόλος του ανθρώπου στη διαχρονική εξέλιξη της βλάστησης στη Νήσο Λευκάδα: σύνδεση της ανάλυσης γύρης με ιστορικές και αρχαιολογικές πηγές

Abstract

In order to reveal the role of man, in the evolution of vegetation over time in Lefkada island, a 3,5 m sediment core was extracted out from the Vlychos marsh and studied through the method of pollen analysis the results of which were correlated with the existing historical and archaeological sources. The radioactive carbon method dated shells from 5 depths of the profile and its calibrated ages were used to construct the age-depth model. The results of the radio dating show that the age of the profile goes back to 4700 years before today.A total of 43 samples, were extracted one every 8 cm from the profile, which were microscopically analyzed under a ZEISS optical microscope X 400. Pollen grains, charcoals, exotic pollen and other non-pollen palynomorph types were identified and counted at each depth. Six pollen zones and four subzones were distinguished in which were described in detail, the percentage values of tree / shrub pollen (AP), non-arboreal pollen (NAP), non-pollen palynomoprhs (NPP) and charcoals.Groups of pollen species were created (conifers, cultivation/grazing indicators, oak forests, macchia/phrygana, etc.) and the presence of each group was studied in each zone in order to reveal the palynological features of each zone. For the interpretation of the results of the pollen diagram, they were combined with historical and archaeological data. In addition, archival items from the Lefkada Historical Archive were studied (mainly from the archival material of the Skarus oak forest) which contributed to the development of the conclusions. Palynological research revealed that the role of man was that of a catalyst in the evolution of vegetation on the island. Grazing was the main activity and the factor that had the greatest impact on the image of the landscape, which is recorded continuously from the early Bronze Age until today. Grazing was also confirmed from the presence of coprophilous fungi.The cultivation of olive tree was confirmed from Early Helladic period and reached its maximum percentages in two different cultural phases, the Late Helladic period and after 1750 AD. Pollen of Vitis presents discontinuities but follows the peaks of the percentages of Olea pollen. Cereal crops have been confirmed since the early years of the bronze age. Continuous use of fires has always been a tool for managing the natural environment as shown by the continuous presence of charcoals, (with double participation rates than those of pollen in the pollen diagram) as well as from the participation of specific fire indicators of non-pollen-palynomorphs. Through the study of vegetation evolution highlighted that the deciduous oak forests, along with maquis and conifers were the predominant species of vegetation around Vlychos bay. From the bronze age until the 14th century AD., in the landscape of Vlychos bay, at the higher altitudes, the presence of deciduous/semi-sealed oak seems to be intense. After 1750 AD., the place of deciduous oaks was taken by evergreen species of maquis and clusters of Aleppo pine. Even today in the mountainous parts of the island, in places where animal husbandry and cultivation have been abandoned, are naturally afforested with fluffy and broad-leaved oak.

Προκειμένου να διερευνηθεί ο ρόλος του ανθρώπου, στη διαχρονική εξέλιξη της βλάστησης στη Λευκάδα, διενεργήθηκε λήψη προφίλ ιζήματος 3,5 m από το έλος του Βλυχού, το οποίο μελετήθηκε μέσω της μεθόδου ανάλυσης της γύρης τα αποτελέσματα της οποίας συσχετίσθηκαν με τις υπάρχουσες ιστορικές και αρχαιολογικές πηγές.Με τη μέθοδο του ραδιενεργού άνθρακα έγινε η χρονολόγηση κογχυλιών από 5 βάθη του προφίλ και οι βαθμονομημένες ηλικίες του χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή του μοντέλου ηλικίας-βάθους. Τα αποτελέσματα της ραδιοχρονολόγησης έδειξαν ότι η ηλικία του προφίλ ανάγεται σε 4700 χρόνια πριν από σήμερα.Εξήχθησαν συνολικά 43 δείγματα ανά 8 εκατοστά του προφίλ, τα οποία μικροσκοπήθηκαν και αναλύθηκαν σε οπτικό μικροσκόπιο τύπου ZEISS Χ 400.Σε κάθε βάθος αναγνωρίστηκαν και καταμετρήθηκαν οι γυρεόκοκκοι, η εξωτική γύρη, τα ανθρακοτεμάχια (στο εξής charcoals) και άλλοι μη γυρεοπαλυνόμορφοι τύποι (μΓΠ). Διακρίθηκαν 6 ζώνες γύρης και 4 υποζώνες, στις οποίες αναλυτικά περιγράφησαν οι ποσοστιαίες τιμές γύρης της δενδρώδους/θαμνώδους βλάστησης (AP), της γύρης μη δενδρωδών (NAP), των μΓΠ και των charcoals.Αφού δημιουργήθηκαν ομάδες ειδών γύρης (κωνοφόρων, δεικτών καλλιέργειας/ βόσκησης, δρυοδασών, μακκίας/φρυγάνων κ.ά.) μελετήθηκε σε κάθε ζώνη η παρουσία της εκάστοτε ομάδας ώστε να αποκαλυφθούν τα παλυνολογικά γνωρίσματα της κάθε ζώνης. Για την ερμηνεία των αποτελεσμάτων του διαγράμματος γύρης, έγινε συνδυασμός αυτών με ιστορικά και αρχαιολογικά δεδομένα. Επιπρόσθετα μελετήθηκαν αρχειακά τεκμήρια του Ιστορικού Αρχείου Λευκάδας (κυρίως του αρχειακού υλικού του δρυοδάσους των Σκάρων) τα οποία συνέβαλαν στην ανάπτυξη των συμπερασμάτων. Η παλυνολογική έρευνα αποκάλυψε πως ο ρόλος του ανθρώπου ήταν καταλυτικός στην πορεία εξέλιξης της βλάστησης στο νησί. Η κτηνοτροφική δραστηριότητα είχε έντονη επίδραση στην εικόνα του τοπίου, με αδιάκοπη συμμετοχή των δεικτών βόσκησης στο διάγραμμα γύρης από την πρώιμη Εποχή του Χαλκού έως σήμερα. Η κτηνοτροφική δραστηριότητα επιβεβαιώθηκε επιπλέον από την παρουσία στο προφίλ κοπρόφιλων μυκήτων. Η καλλιέργεια της ελιάς επιβεβαιώθηκε από την Πρωτοελλαδική (ΠΕ) εποχή και έκτοτε η συμμετοχή γύρης ελιάς είναι συνεχής στο διάγραμμα γύρης με κορύφωση των ποσοστών της σε δύο διαφορετικές πολιτισμικές φάσεις, την Υστεροελλαδική περίοδο και μετά το 1750 μ.Χ. Η γύρη της αμπέλου παρουσιάζει ασυνέχειες αλλά ακολουθεί την κορύφωση των ποσοστών της ελιάς. Καλλιέργειες δημητριακών επιβεβαιώθηκαν από τα πρώτα χρόνια της εποχής του Χαλκού.Η χρήση της φωτιάς αποτέλεσε διαχρονικά εργαλείο διαχείρισης του φυσικού περιβάλλοντος, γεγονός που πιστοποιείται τόσο από τη συνεχή παρουσία charcoals (με υπερδιπλάσια ποσοστά συμμετοχής σε σχέση με τα ποσοστά της γύρης, στο διάγραμμα), όσο και από τη συμμετοχή συγκεκριμένων δεικτών μη γυρεοπαλυνόμορφων τύπων που φανερώνουν εκδήλωση φωτιάς. Μέσα από τη μελέτη της διαχρονικής εξέλιξης της βλάστησης, αναδείχθηκε η έντονη παρουσία των φυλλοβόλων/ημιφυλλοβόλων δρυών στο νησί μαζί με είδη της σκληρόφυλλης αείφυλλης βλάστησης και λίγα κωνοφόρα. Από την Eποχή του Xαλκού μέχρι το 14ο αιώνα μ.Χ. στο τοπίο περιμετρικά του Βλυχού, στα μεγαλύτερα υψόμετρα, η παρουσία της φυλλοβόλου/ημιφυλλοβόλου δρυός φαίνεται να ήταν έντονη. Μετά το 1750 μ.Χ., τη θέση των φυλλοβόλων δρυών κατέλαβαν σταδιακά οι πρινώνες και τα είδη της ευμεσογειακής μακκίας βλάστησης.Σήμερα, στα ορεινά μέρη του νησιού, σε θέσεις που έχουν εγκαταλειφθεί η κτηνοτροφία και η καλλιέργεια, οι εκτάσεις δασώνονται φυσικά με αναγέννηση της χνοώδους και της πλατύφυλλης δρυός.