La liberté de religion entre droit européen des droits de l’homme et droit national: une étude comparative: La France et la Turquie

Abstract

In recent world history, the human rights doctrine has been primarily concerned with the protection of human dignity. Since states are the “makers and breakers” of international law, the need to determine human rights standards appears to be a constant battle between rhetoric and the effective implementation of human rights. In addition, when law and religion meet, a shared definition of the latter does not exist in the context of human rights conventions, and it is difficult to detect it in national legal orders. This research was organized around three axes: a) freedom of religion, as a standard either of hard law or soft law, but also as an interpretative concept in European and national case law, b) interaction between European human rights law and national law and more precisely constitutional law or, in other words, between the principles which derive from universality and those which derive from diversity or national particularity and c) the comparison as a methodology that is developing, on the one hand, between Turkey and France as two legal and constitutional systems whose core is secularism and the religious neutrality of the State and, on the other side, between these systems and the European level, i.e., mainly the Council of Europe and the European Union. In the framework of the theory of freedom of religion and between the evolution of the norm from the national level to the European level and from the European norm to the national norm, the research analyses the meta-principles of legal certainty, universality of freedom of religion, national diversity, and dynamic neutrality.

Στην πρόσφατη παγκόσμια ιστορία, το δόγμα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ασχολήθηκε πρωτίστως με την προστασία της ανθρώπινης αξιοπρέπειας. Δεδομένου ότι τα κράτη είναι οι «δημιουργοί και παραβάτες» του διεθνούς δικαίου, η ανάγκη καθορισμού κριτηρίων των ανθρωπίνων δικαιωμάτων φαίνεται να είναι μια συνεχής μάχη μεταξύ της θεωρίας και της αποτελεσματικής εφαρμογής τους. Επιπλέον, όταν το δίκαιο και η θρησκεία συναντώνται, δεν υπάρχει κοινός ορισμός της τελευταίας στο πλαίσιο των συμβάσεων ανθρωπίνων δικαιωμάτων και είναι δύσκολο να εντοπιστεί στις εθνικές έννομες τάξεις. Η έρευνα οργανώθηκε γύρω από τρεις άξονες: α) τη θρησκευτική ελευθερία, ως πρότυπο στο πλαίσιο του «σκληρού» και του «ήπιου» δικαίου, αλλά και ως ερμηνευτική έννοια στην ευρωπαϊκή και εθνική νομολογία, β) την αλληλεπίδραση μεταξύ του ευρωπαϊκού δικαίου των δικαιωμάτων του ανθρώπου και του εθνικού και ειδικότερα του συνταγματικού δικαίου ή, με άλλα λόγια, μεταξύ των αρχών που πηγάζουν από την οικουμενικότητα και εκείνων που απορρέουν από τη διαφορετικότητα ή την εθνική ιδιαιτερότητα και γ) τη σύγκριση ως μεθοδολογία που αναπτύσσεται, αφενός, μεταξύ της Τουρκίας και της Γαλλίας, ως δύο νομικά και συνταγματικά συστήματα των οποίων ο σκληρός πυρήνας είναι η ανεξιθρησκία και η θρησκευτική ουδετερότητα του κράτους και, από την άλλη πλευρά, μεταξύ αυτών των συστημάτων και του ευρωπαϊκού επιπέδου, δηλαδή κυρίως του Συμβουλίου της Ευρώπης και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Στο πλαίσιο της θεωρίας της θρησκευτικής ελευθερίας και με βάση την εξέλιξη των αρχών της από το εθνικό στο ευρωπαϊκό επίπεδο και αντίστροφα, η έρευνα αναλύει τις «μετα-αρχές» της ασφάλειας δικαίου, της οικουμενικότητας της ελευθερίας της θρησκείας, την εθνική διαφορετικότητα και τη δυναμική ουδετερότητα.

Dans l’histoire récente du monde, la doctrine des droits de l’homme s’intéresse principalement à la protection de la dignité humaine. Étant donné que les États sont les « makers and breakers » du droit international, la nécessité de déterminer les standards des droits de l’homme apparaît comme une bataille constante entre la rhétorique et la mise en œuvre effective des droits de l’homme. En outre, quand droit et religion se rencontrent, une définition partagée de la dernière n’existe pas dans le contexte des conventions des droits de l’homme et c’est d’ailleurs difficile de la déceler dans les ordres juridiques nationaux. Cette recherche a été organisée autour de trois axes : a) la liberté de religion, en tant que norme soit du droit dur soit de la « soft law », mais aussi en tant que concept interprétatif dans la jurisprudence européenne et nationale, b) l’interaction entre le droit européen des droits de l’homme et le droit national et plus précisément le droit constitutionnel ou, autrement dit, entre les principes qui dérivent de l’universalité et ceux qui dérivent de la diversité ou de la particularité nationale et c) la comparaison en tant que méthodologie qui se développe, d’un côté, entre la Turquie et la France en tant que deux systèmes juridiques et constitutionnels dont le noyau dur est la laïcité et la neutralité religieuse de l’État et, de l’autre côté, entre ces systèmes et le niveau européen, soit principalement le Conseil de l’Europe et l’Union européenne. Dans le cadre de la théorie de la liberté de religion et entre la progression de la norme du niveau national vers le niveau européen et la marche descendante de la norme européenne vers la norme nationale, la recherche analyse les méta-principes de la sécurité juridique, de l’universalité de la liberté de religion, de la diversité nationale et de la neutralité dynamique.