Εμφύλιες διαμάχες και Ηνωμένα Έθνη: μια ποιοτική και ποσοτική ανάλυση της απόδοσης των ειρηνευτικών επιχειρήσεων του ΟΗΕ στις εμφύλιες διαμάχες της Αφρικής

Abstract

This dissertation is the result of a methodical effort to analyze the UN peace operations deployed in Africa, in association with an evaluation of the quality of peace resulted there, as a performance indicator of the aforementioned operations. In order to achieve this goal, an interdisciplinary approach was applied to investigate how specific characteristics of the civil war per se and the countries experiencing them, has shaped the peace operation profile approach that finally impacts the success of the latter. This endeavor utilized the foundation of civil war theories aided by qualitative and quantitative analytical tools used in political science – namely the Quality Comparative Analysis. Extensive research and related literature review formulated a list of specific, common and repetitive characteristics of the states experiencing civil war and the peace operations deployed there, that appear to be crucial to the establishment of peace and its subsequent sustainability potential. The characteristics’ identification mentioned above, provided the necessary basis to formulate the explanatory factors which constitute the prerequisite for the conduction of a thorough investigation of the correlations among them, in order to define the level of success or failure of the peace operations. In fact, we introduced the concept of “quality of peace” to define the success or failure of peace operations, as the group of characteristics of the resulting peace (after the UN’s peace operation deployment) whose presence is the necessary and sufficient condition for peace establishment, the making of a self-sustainable scheme, while minimizing the potential for future recurrence of the conflict. At the same time, the absence of those characteristics, raises the risk of conflict outburst repeating and is an indication of superficial, occasional/temporary, unsubstantiated, not lasting peace. Our research is dealing with the examination of a methodologically selected subgroup of UN’s peace operations, which were deployed in various civil conflicts in the African continent, since 2000, and more specifically with:- the interdependence between quality of peace and the peace operation performance- the identification of the characteristics of the countries under study- the identification of the characteristics of the conflict of the countries under study- the identification of the characteristics of the peace operations deployed in the countries under study, according to their mandates and their plenitude degree- the comparison of the prevailing conditions in every country, using the Fragile State Index, before and after the UN peace operation deployment, with the year 2018 as a cut-off point or the year the peace operation’s mandate terminated its mission prior to that date- the utilization of the Qualitative Comparative Analysis method for the discovery of the favourable or unfavourable combinations among the country’s, conflict’s and peace operation’s characteristics, and the evaluation of the level of impact each type of peace operation selected had to the substantial and definitive resolution of the similarly specified types of conflicts- the comparison of the quality of peace, as it is evidenced by the combined results of the FSI and the QCA methods, with the views of the elites of the countries under study regarding the quality of the resulting peace and the aptness of the peacekeeping operation. As evidenced by the comparison of the QCA results with the views of the elites of the countries under study, we can safely conclude that good practices actually coexist with a series of significant omissions and institutional weaknesses in the approach to civil conflicts on behalf of the UN. However, it would be unfair to solely attribute the failures to the United Nations, ignoring the provocative lack of political will on the part of those involved in the conflict, which is identified as a necessary condition or prerequisite for the establishment of sustainable peace. It is that lack of political will, primarily in complex conflicts where there is a large number of sides involved, that cancels nearly every effort of the Organization. In addition, an important finding of the research is the decisive role of the complexity of the conflict; to such a degree that it makes the efforts of peace operations insufficient, no matter how complete their arrangement appears to be. The research importance and contribution of this dissertation consists primarily in the attempt to bridge the literature gap regarding the evaluation of peace operations, a subject that has been of minimal concern to researchers, while gaining added value with the application of the Qualitative Comparative Analysis for the interpretation and support of the research questions. Additionally, the subsequent realization of the existence of favourable combinations of conflict – state - peace operation (and respectively of the unfavourable) essentially provides the necessary scientific verification and, under certain conditions, paves the way for more effective peacekeeping operations in the future.

Η παρούσα διατριβή αποτελεί μια προσπάθεια μεθοδικής εξέτασης των ειρηνευτικών επιχειρήσεων του Ο.Η.Ε που αναπτύχθηκαν σε αφρικανικές χώρες και αξιολόγησης του επιπέδου της “ποιότητας” της παραγόμενης ειρήνης ως δείκτη της απόδοσής τους. Για την επίτευξη αυτού του στόχου ακολουθήθηκε μία διεπιστημονική προσέγγιση, όπου με τη χρήση των θεωριών των εμφυλίων πολέμων αλλά και ποιοτικών και ποσοτικών εργαλείων που χρησιμοποιούνται στην πολιτική επιστήμη - συγκεκριμένα της Ποιοτικής Συγκριτικής Ανάλυσης (Qualitative Comparative Analysis) - διερευνήθηκε ο τρόπος με τον οποίο η επιλογή του τρόπου δράσης των ειρηνευτικών επιχειρήσεων συνδέεται κάθε φορά με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά που παρουσιάζουν τόσο οι εμφύλιες διαμάχες όσο και τα εμπλεκόμενα κράτη και φαίνεται να επηρεάζουν το βαθμό επιτυχίας των πρώτων. Κατόπιν έρευνας και επισκόπησης της βιβλιογραφίας διαμορφώθηκε ένας κατάλογος συγκεκριμένων, επαναλαμβανόμενων, κοινών χαρακτηριστικών των εμπόλεμων κρατών, των εμφυλίων διαμαχών και των ειρηνευτικών επιχειρήσεων που αναπτύσσονται εκεί και που είναι καθοριστικά για την εγκαθίδρυση της ειρήνης αλλά και τη βιωσιμότητά της. Σκοπός αυτής της κατηγοριοποίησης αποτέλεσε η δημιουργία επεξηγηματικών παραγόντων για την πληρέστερη διερεύνηση των σχέσεων που τυχόν αναπτύσσονται ανάμεσα στα χαρακτηριστικά αυτά και που καθορίζουν το βαθμό επιτυχίας ή αποτυχίας των ειρηνευτικών επιχειρήσεων. Μάλιστα, για τον καθορισμό της επιτυχίας ή αποτυχίας των ειρηνευτικών επιχειρήσεων, εισαγάγαμε την έννοια της “ποιότητας της ειρήνης”, ορίζοντάς την ως το σύνολο των χαρακτηριστικών εκείνων της παραγόμενης ειρήνης (μετά την επέμβαση της ειρηνευτικής επιχείρησης του ΟΗΕ), των οποίων η παρουσία αποτελεί ικανή και αναγκαία συνθήκη για εδραίωση της ειρήνης, την εξασφάλιση της αβίαστης βιωσιμότητάς της και την ελαχιστοποίηση φαινομένων υποτροπιασμού της διαμάχης. Από την άλλη, η απουσία των προαναφερθέντων χαρακτηριστικών, αυξάνει τις πιθανότητες επανέναρξης της διαμάχης και αποτελεί ένδειξη επιφανειακής, περιστασιακής/εφήμερης και όχι ουσιαστικής εδραίωσης της ειρήνης, με περιορισμένη διάρκεια. Αναλυτικότερα, η έρευνά μας πραγματεύεται την εξέταση ενός μεθοδολογικά επιλεγμένου υποσυνόλου των ειρηνευτικών επιχειρήσεων του Ο.Η.Ε, που αναπτύχθηκαν σε εμφύλιες διαμάχες αφρικανικών χωρών, τη χρονική περίοδο μετά το 2000 και συγκεκριμένα διερευνά:- τη σύνδεση της ποιότητας της ειρήνης με το βαθμό απόδοσης των επιλεγμένων ειρηνευτικών επιχειρήσεων- την αναγνώριση και κατηγοριοποίηση των διακριτών χαρακτηριστικών του κάθε υπό μελέτη κράτους- την αναγνώριση και κατηγοριοποίηση των διακριτών χαρακτηριστικών της διαμάχης του κάθε υπό μελέτη κράτους- την κατηγοριοποίηση των ειρηνευτικών επιχειρήσεων, σύμφωνα με τις εντολές (mandates) και την πληρότητα του περιεχομένου τους- τη σύγκριση των συνθηκών που επικρατούσαν στην κάθε χώρα πριν την ανάπτυξη της ειρηνευτικής επιχείρησης και με το πέρας αυτής ή μέχρι το 2018 κατά περίπτωση, με τη χρήση του δείκτη μέτρησης της ευθραυστότητας (Fragile State Index).- την αξιοποίηση της Ποιοτικής Συγκριτικής Ανάλυσης για την αναγνώριση των ευνοϊκών ή όχι συνδυασμών διαμάχης, χώρας και επιλογής ειρηνευτικών επιχειρήσεων και την εκτίμηση του μεγέθους της επίδρασης που είχε η επιλογή συγκεκριμένου τύπου ειρηνευτικής επιχείρησης στην ουσιαστική και οριστική επίλυση εξίσου συγκεκριμένων τύπων διαμαχών- τη σύγκριση της ποιότητας της ειρήνης, όπως προκύπτει από τη συνδυαστική χρήση του FSI και των αποτελεσμάτων της QCA, με τις απόψεις των ελίτ των χωρών του δείγματος αναφορικά με την ποιότητα της παραγόμενης ειρήνης και την καταλληλότητα της ειρηνευτικής επιχείρησηςΌπως αποδεικνύεται και με την αντιπαραβολή των αποτελεσμάτων της QCA με τις απόψεις των ελίτ των χωρών του δείγματος, καταλήγουμε με ασφάλεια στο συμπέρασμα ότι υφίστανται ορθές πρακτικές αλλά παράλληλα αναγνωρίζονται και σημαντικές παραλείψεις και θεσμικές αδυναμίες αναφορικά με τον τρόπο προσέγγισης των εμφύλιων διαμαχών από μέρους του ΟΗΕ. Ωστόσο θα ήταν άδικο να καταλογίσουμε μονομερώς την αποτυχία στον Οργανισμό Ηνωμένων Εθνών αγνοώντας την προκλητική έλλειψη πολιτικής βούλησης, από μέρους των εμπλεκομένων στη διαμάχη, η οποία αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την εδραίωση της αειφόρου ειρήνης. Είναι εκείνη η απουσία πολιτικής βούλησης, κυρίως στις πολύπλοκες διαμάχες όπου ο αριθμός των εμπλεκομένων μερών είναι μεγάλος, που εξουδετερώνει σχεδόν κάθε προσπάθεια του Οργανισμού. Επιπρόσθετα, ένα σημαντικό εύρημα της έρευνας είναι ο καθοριστικός ρόλος της πολυπλοκότητας της διαμάχης, σε τέτοιο βαθμό μάλιστα που να καθιστά ανεπαρκείς τις προσπάθειες των ειρηνευτικών επιχειρήσεων, όσο πλήρης κι αν παρουσιάζεται η σύνθεσή τους. Η ερευνητική σημασία και συνεισφορά της παρούσας διατριβής συνίσταται πρωτίστως στην προσπάθεια κάλυψης του βιβλιογραφικού κενού που αφορά στην αξιολόγηση των ειρηνευτικών επιχειρήσεων, αντικείμενο που ελάχιστα έχει απασχολήσει ερευνητές, ενώ προστιθέμενη αξία στην παρούσα διατριβή δίνει η εφαρμογή της Ποιοτικής Συγκριτικής Ανάλυσης για την ερμηνεία και υποστήριξη των ερευνητικών υποθέσεων. Επιπρόσθετα, η αναγνώριση τελικά ύπαρξης ευνοϊκών συνδυασμών διαμάχης - χώρας - ειρηνευτικής επιχείρησης (και αντίστοιχα των μη ευνοϊκών) ουσιαστικά παραθέτει την απαραίτητη επιστημονική τεκμηρίωση και υπό προϋποθέσεις ανοίγει το δρόμο για αποτελεσματικότερες ειρηνευτικές επιχειρήσεις μελλοντικά.