Κριτική κοινωνική θεωρία για τη δημοκρατία και πολιτική δικαιωμάτων: επανεξετάζοντας το έργο του Henri Lefebvre

Abstract

Thesis attempts to reconstruct the thought of the French social thinker Ηenri Lefebvre with a focus on democracy, examining his work through a dialogue with other social thinkers, on specific issues and in the light of modern developments in critical social theory. Τhe thesis is developed in three parts that contain: a) Lefebvre's main democratic consideration and its influences, b) the conceptual map of democracy, i.e. political alienation and civil society, with the tensions that run through them and c) his reflection on the organizational dynamics of the city and on the politics of rights.Τhe introductory chapter highlights the particularity of Henri Lefebvre's scientific approach within French thought during the period in which his work was developed. Ιt connects his critical theory with the theoretical core of the sociology of law, i.e. a social theory of law, democracy and rights which had initially developed by classical sociologists, but it expands till nowadays with the prevailing examples of systemic and critical theories. Then the thesis locates elements of a critical social theory of law and democracy in the work of H. Lefebvre.Τhe first part refers to three theoretical components and two thinkers, who shape Η. Lefebvre's conception of democratic potential. In the first chapter, H. Lefebvre conceives democracy with reference to social relations and he is critical to a political/ economical system in isolation. Moreover, he forms his concept of democracy in a humanitarian direction and through a revision of romanticism. The second chapter analyzes two supporting pillars of French thinker's democratic theory: the Marxian conception of "true democracy " in combination with elements of Rousseau's republicanism.In the second part, two key concepts, alienation and civil society, are developed, interpreting the tensions of democracy and at the same time indicating their overcoming. The third chapter analyzes H. Lefebvre's reinterpretation of the concept of alienation in a double way. On the one hand, the French thinker examines the notion not in the level of economy and labor relations, but in politics. On the other hand, he locates alienation in the field of knowledge, the latter instead of developing conscious citizens, it obscures the functioning conditions of the political, legitimizing social injustice. The fourth chapter investigates H. Lefebvre's concept of civil society as a field of social action and solidarity with reference to his influences both from Hegel’s theory and Marxian thought. It highlights the importance of daily life and the historical crystallizations of a "democratic ethos": the period of Renaissance humanism, the golden age of 18th century modernity, the democratic self-organization in 19th century Paris and the mobilizations of May '68. Finally, it emphasizes the innovative connection of human temporality with the development of a citizens' public space (rythmanalysis). The third part presents in a systematic manner, H. Lefebvre's reflections on the city as a possibility for democratic participation in combination with his politics of rights. The fifth chapter, underlines the contradictory dynamics of the city for the realization of democracy, since it has a two-sided function, either as a place of privileged mediation of a reorganized civil society, or as a tool for a technocrat-led political and economic system. The sixth chapter summarizes Η. Lefebvre's perception of a politics of rights, having prior analyzed two related models of rights: a french post-Marxist and a normative socio-theoretical. H. Lefebvre's conception of rights combines the two above models of thought, announcing the modern theoretical tendency to bring elements of each other together. It combines struggles with institutionalization and division with a fragile "we" of solidarity. The aim of rights claiming is the appropriation of the forces of a differentiated civil society. Anti-essentialist differences are interconnected, offering unity to the social and leading to a universal reason that controls them (the radical universalism of rights). Rights, in Lefebvre’s conception, appear as a movement, an eternal work, the result of struggles that bring the marginalized subjects to the center of political life. Finally, they are mentioned potential objections to H. Lefebvre's politics of rights and they are given answers to them through the work of the French thinker. The conclusion highlights how relevant is H. Lefebvre's thought in relation to current challenges for today's democracy and to the associated theoretical debate.

Η διατριβή επιχειρεί να ανακατασκευάσει το έργο του Γάλλου κοινωνικού στοχαστή Henri Lefebvre με επίκεντρο τη θεματική της δημοκρατίας, εξετάζοντας τον μέσα από ένα διάλογο με άλλους κοινωνικούς στοχαστές σε επιμέρους ζητήματα και υπό το πρίσμα των σύγχρονων εξελίξεων στην κριτική κοινωνική θεωρία. Η διατριβή αναπτύσσεται σε τρία μέρη που περιέχουν: α) τη βασική αντίληψη του Η. Lefebvre για τη δημοκρατία καθώς και τις επιρροές που τη συνθέτουν, β) τον εννοιολογικό χάρτη της δημοκρατίας, την αλλοτρίωση και την κοινωνία των πολιτών, με τις εντάσεις που τις διατρέχουν και γ) τον αναστοχασμό του για την οργανωτική δυναμική της πόλης και τη δικαιωματική πολιτική.Tο προλεγόμενο κεφάλαιο δίνει το επιστημονικό στίγμα της προσέγγισης του H. Lefebvre εντός της γαλλικής σκέψης κατά την περίοδο όπου εντάσσεται το έργο του. Το συνδέει με τον θεωρητικό πυρήνα της κοινωνιολογίας του δικαίου, δηλαδή την κοινωνική θεωρία για το δίκαιο, τη δημοκρατία και τα δικαιώματα όπως η τελευταία αναδύεται από τους κλασσικούς κοινωνιολόγους μέχρι τα σύγχρονα, επικρατέστερα παραδείγματα, το συστημικό και το κριτικό. Έπειτα εντοπίζει τα στοιχεία της κριτικής κοινωνικής θεώρησης του δικαίου και της δημοκρατίας στο έργο του Η. Lefebvre. Στο πρώτο μέρος αναπτύσσονται οι τρεις θεωρητικές συνιστώσες και οι δύο στοχαστές που συνδιαμορφώνουν την αντίληψη του H. Lefebvre για την δημοκρατική δυναμική. Στο πρώτο κεφάλαιο ο Γάλλος στοχαστής συλλαμβάνει τη δημοκρατία πρωταρχικά με αναφορά στο ενθάδε/κάτωθεν και όχι στο υπερβατικό/άνωθεν, με ανθρωπιστική κατεύθυνση και με ρομαντικές επιρροές. Στο δεύτερο κεφάλαιο αναλύονται δύο πυλώνες που στηρίζουν την δημοκρατική θεωρία του στοχαστή: η μαρξική αντίληψη περί «αληθούς δημοκρατίας» σε συνδυασμό με στοιχεία ρουσσωϊκού ρεπουμπλικανισμού.Στο δεύτερο μέρος αναπτύσσονται οι δύο κομβικές έννοιες της αλλοτρίωσης και της κοινωνίας των πολιτών που ερμηνεύουν τις εντάσεις της δημοκρατίας και δείχνουν ταυτόχρονα την κατεύθυνση προς την υπέρβαση τους. Στο τρίτο κεφάλαιο αναλύεται η ανανοηματοδότηση που κάνει ο H. Lefebvre στην έννοια της αλλοτρίωσης με διπλό τρόπο. Από τη μια την εξετάζει όχι στο οικονομικό-εργασιακό επίπεδο, αλλά στο πολιτικό. Από την άλλη, την εντοπίζει στο πεδίο της γνώσης που αντί να καλλιεργεί συνειδητούς πολίτες συσκοτίζει τις συνθήκες λειτουργίας του πολιτικού και νομιμοποιεί τις κοινωνικές αδικίες. Στο τέταρτο κεφάλαιο εκτίθεται η θεωρία του για την κοινωνία των πολιτών ως πεδίο κοινωνικής πράξης και αλληλεγγύης με αναφορά στην συνδυαστική επιρροή του από τον Έγελο και τον Μαρξ. Επικεντρώνεται στα επιμέρους γνωρίσματα της κοινωνίας των πολιτών, δηλαδή αφενός την καθημερινή ζωή και τις ιστορικές αποτυπώσεις ενός «δημοκρατικού ήθους»: την περίοδο του Αναγεννησιακού ουμανισμού, τη χρυσή εποχή της νεωτερικότητς του 18ου αιώνα, τη δημοκρατική αυτό-οργάνωση στο Παρίσι του 19ου αιώνα και τις κινητοποιήσεις τον Μάη του ΄68. Αφετέρου αναπτύσσεται η ρηξικέλευθη σύνδεση της ανθρώπινης χρονικότητας με τον χώρο των πολιτών (ρυθαμανάλυση).Στο τρίτο μέρος παρουσιάζεται και συστηματοποιείται ο αναστοχασμός για την πόλη ως δυνατότητα δημοκρατικής συμμετοχικότητας σε συνδυασμό με τη δικαιωματική πολιτική. Στο πέμπτο κεφάλαιο αναδεικνύεται η κατά Lefebvre, αντιφατική δυναμική της πόλης για της δημοκρατία αφού δυνητικά λειτουργεί είτε ως χώρος προνομιακής διαμεσολάβησης της κοινωνίας των πολιτών εφόσον αναδιοργανωθεί είτε ως εργαλείο των πολιτικο-οικονομικών συστημάτων με τους τεχνοκράτες τους. Στο έκτο κεφάλαιο συνοψίζεται καταληκτικά η αντίληψη του στοχαστή για μια δικαιωματική πολιτική αφού έχει προηγηθεί η ανάπτυξη δύο συγγενών υποδειγμάτων: ενός γαλλικού μετα-μαρξιστικού και ενός κανονιστικού κοινωνιο-θεωρητικού. Η αντίληψη του H. Lefebvre για τα δικαιώματα συνδυάζει τις δύο θεωρήσεις, προαναγγέλλοντας την σύγχρονη τάση να συμπλησιάσουν. Συμπλέκει την αγωνιστικότητα με τη θεσμοποίηση και την διαιρετότητα με ένα εύθραυστο «εμείς» αλληλεγγύης. Στόχος της δικαιωματικής διεκδίκησης είναι η ιδιοποίηση των δυνάμεων μιας διαφοροποιημένης κοινωνίας πολιτών. Οι αντι-ουσιοκρατικές διαφορές διασυνδέονται προσφέροντας ενότητα στο κοινωνικό και οδηγούνται προς έναν οικουμενικό λόγο που τις ελέγχει (ριζοσπαστικός οικουμενισμός των δικαιωμάτων). Τα δικαιώματα εμφανίζονται ως κίνηση, έργο αέναο, αποτέλεσμα κάτωθεν αγώνων που φέρνουν περιθωριοποιημένους στο κέντρο της πολιτικής ζωής. Τέλος, αναφέρονται τυχόν αντιρρήσεις στη δικαιωματική πολιτική του H. Lefebvre, αλλά και απαντήσεις σε αυτές μέσα από το έργο του Γάλλου στοχαστή. Στο συμπέρασμα αναδεικνύεται η επικαιρότητα της σκέψης του H. Lefebvre σε σχέση με τις προκλήσεις για την σημερινή δημοκρατία και τη σχετική θεωρητική συζήτηση.