Εκκλησιαστική ποίηση και υμνωδία: λειτουργική και αισθητική θεώρηση

Abstract

This dissertation focuses on the tracing of the fundamental aesthetic principles that govern the language and rhythm of hymnography, linguistically detects the form of poetic speech, the linguistic choices of hymn writers and the recording of paternal viewpoints on the relationship between chant and speech as a sensory criterion of functional and aesthetic beauty of hymns. Special reference is made to the composition of the melody, to the melodic investment of poetry, to the embroidery of the chant on the canvas of speech. The beauty and aesthetics of lyric poetry are explored, that is, meters, genres, rhythm, beauty. An attempt is made to study the poetic skill of the acrostics, which characterize the gifts of the hymn writers. The aesthetics and ingenuity of the iambic twelve-syllable synaxaric couplets and the heroic hexameter third verses are approached and recorded. The research identifies the genres of church chants, the musical notations that have been formed over time, the virtues and qualifications of poets and melodists, the fundamental aesthetic principles and symbolism of the Byzantine chant, as well as the value and beauty of the octahedron. From the hymnographic sources of the liturgical books in use, the hymnological and musicological terms are investigated and their interpretation, aesthetic principles of use and their parallel composition with forms of speech and calligraphy are recorded. The word patterns are given in detail, with abundant examples: a) literally and b) literally-ways, as well as the shapes of meanings. Here, not only are stylistic features grouped by other researchers, but also many new and unidentified ones, such as laudatory figures of speech, moral prompts and self-deprecating shapes, mourning and contemplation patterns, joy and solemnity, expressive realism and figures that highlight the innumerable depth not only of theology but also of the aesthetic beauty of these monuments of world literature, of the texts of the ecclesiastical poetry of orthodox worship. Finally, reference is made to a delicate and thorny issue, related to the church hymn: the use of musical instruments in the performance of worship.The topic is considered in the goal of the dissertation concisely and diachronically.

Η παρούσα διατριβή εστιάζει στην εξιχνίαση των θεμελιωδών αισθητικών αρχών που διέπουν τη γλώσσα και την ρυθμοποιΐα της υμνογραφίας, ανιχνεύει γλωσσικά την μορφή του ποιητικού λόγου, τις γλωσσικές επιλογές των υμνογράφων και την καταγραφή των πατερικών θέσεων για την σχέση λόγου μέλους ως κριτήριο του λειτουργικού και αισθητικού κάλλους των ύμνων. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στη σύνθεση της μελωδίας, στην μελική επένδυση της ποίησης, στο κέντημα του μέλους στον καμβά του λόγου. Eρευνάται το κάλλος και η αισθητική της στιχοποιΐας, δηλαδή μέτρα, είδη, ρυθμός, ωραιότητα. Επιχειρείται σπουδή στην ποιητική δεξιοτεχνία των ακροστιχίδων, οι οποίες και χαρακτηρίζουν τα χαρίσματα των υμνογράφων. Προσεγγίζεται και καταγράφεται η αισθητική και εφευρετικότητα των ιαμβικών δωδεκασυλλάβων συναξαριακών διστίχων και των ηρωϊκών εξάμετρων τρίτων στίχων. Η έρευνα εντοπίζει τα είδη του εκκλησιαστικού μέλους, τις μουσικές σημειογραφίες που διαμορφώθηκαν διαχρονικά, τις αρετές και τα προσόντα των ποιητών και μελωδών, τις θεμελιώδεις καλαισθητικές αρχές και τους συμβολισμούς του βυζαντινού μέλους, όσο και την αξία και το κάλλος της οκταηχίας. Από τις υμνογραφικές πηγές των εν χρήσει λειτουργικών βιβλίων διερευνώνται οι υμνολογικοί και μουσικολογικοί όροι και καταγράφονται η ερμηνεία, οι αισθητικές αρχές χρήσης τους και η παράλληλη σύνθεσή τους με σχήματα λόγου και καλλιλογίας. Παρατίθενται αναλυτικά, με πληθωρικά παραδείγματα, τα σχήματα λέξεων: α) κατά κυριολεξία και β) κατά ακυριολεξία-τρόποι, καθώς και τα σχήματα νοημάτων. Εδώ όχι μόνο ομαδοποιούνται γνωστά και από τις επισημάνσεις άλλων ερευνητών καλολογικά άνθη, αλλά παρουσιάζονται και πολλά νέα και αταύτιστα, όπως τα εγκωμιαστικά άνθη, οι ηθικές προτροπές και τα αυτομεμπτικά σχήματα, τα σχήματα δήλωσης πένθους και κατανύξεως, χαράς και πανηγύρεως, εκφραστικού ρεαλισμού και παραβολικού λόγου∙ σχήματα που αναδεικνύουν το αμέτρητο βάθος όχι μόνο της θεολογίας αλλά και του αισθητικού κάλλους των μνημείων αυτών της παγκοσμίου λογοτεχνίας, των κειμένων της εκκλησιαστικής ποιήσεως της oρθοδόξου λατρείας. Τέλος γίνεται αναφορά σε ένα λεπτό και ακανθώδες ζήτημα, που σχετίζεται με την εκκλησιαστική υμνωδία: η χρήση μουσικών οργάνων κατά την τέλεση της λατρείας. Το θέμα εξετάζεται κατά τη στοχοθεσία της διατριβής σύντομα και διαχρονικά.