Εφαρμοσμένη αστική βιώσιμη ανάπτυξη: πολυμεθοδική ανάλυση των πρακτικών επανάχρησης κτιρίων: το παράδειγμα του ΦΙΞ

Abstract

Adaptive reuse is a building conversion process, to undertake a change of use, retaining as much as possible of the original architecture and construction, while upgrading the performance to meet current standards. The purpose of this doctoral dissertation is to explore the parameters that contribute to the long-term impact of adaptive reuse practices on sustainable urban development, taking into consideration the circular economy and sustainability principles. The over-arching objective is to underscore that adaptive reuse is a holistic and sustainable alternative solution, as well as to develop practical decision-making tools. In order to achieve the objectives set, and to analyze all aspects involved, this study employed a mixed method research. The set up used, is comprised of a thorough literature review, a case study research, an integrated SWOT-PESTLE-AHP approach, a Fuzzy-DEMATEL technique, and a statistical analysis including descriptive statistics and an ordinal logistic regression. The current research mainly focuses on industrial buildings of cultural heritage within the urban fabric for two main reasons. First, those buildings are considered to have had a profound impact in shaping modern cities, and second, by re-using such buildings, cities can achieve the widest practicable impact on local sustainable development. Studying the FIX Brewery case, through a historical and an architectural reading, the uniqueness and importance of the building is revealed, both as a stand-alone piece of architecture, and as an integral part of the broader concept of urban spatial planning, cultural fabric and historical identity. In addition, the vast potential for sustainable development in economic, social, cultural, as well as environmental terms is clearly indicated, as evidenced by the recently undertaken adaptive reuse, in order to house the Hellenic National Museum of Contemporary Art. Results clearly indicate that, on the one hand, adaptive reuse is an extremely complex field of study, and on the other hand that adaptive reuse projects constitute sustainable urban development practices. In addition, the findings of the current research identified the critical factors influencing the local sustainable development through adaptive reuse projects, as well as the direction and level of interaction among them. Through a systematic study, the most critical factors are: land conservation against urban sprawl, cultural heritage protection, local memory and cultural identity preservation, environmental management, and quality of life improvement. This study argues that the understanding of this complex system of factors, along with their interdependence, is essential towards achieving optimal sustainable urban development. Moreover, empirical results suggest links among five factors affecting museum visitor perceptions as to the impact of adaptive reuse on urban centers.The current doctoral thesis constitutes an original, holistic, and multilevel research study, whose findings are of great practical significance. The results could serve all interesting parties, inter alia government leaders, property developers, urban planners and sustainability experts as a useful reference point or a guide for all future adaptive reuse projects or strategic urban plans.

Η προσαρμοσμένη επανάχρηση κτιρίων είναι η διαδικασία μετασχηματισμού κτιρίων κατά την οποία αλλάζει η αρχικώς προοριζόμενη χρήση, διατηρώντας όσο το δυνατόν περισσότερο την αρχική αρχιτεκτονική και κατασκευή του κτιρίου, με αναβάθμιση ωστόσο της απόδοσής του, ώστε αυτή να ανταποκρίνεται στα σημερινά δεδομένα και πρότυπα. Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν να διερευνήσει εκείνες τις παραμέτρους που συντελούν στο μακροπρόθεσμο αποτύπωμα των πρακτικών προσαρμοσμένης επανάχρησης, ως προς τη βιώσιμη ανάπτυξη του περιβάλλοντος αστικού τοπίου, συνυπολογίζοντας παραμέτρους από τους πυλώνες της βιωσιμότητας. Απώτερος στόχος ήταν η ανάδειξη της προσαρμοσμένης επανάχρησης ως μιας ολιστικής, ευαίσθητης, βιώσιμης και περιεκτικής πραγματοποιήσιμης λύσης προς άμεση υιοθέτηση, καθώς και να δημιουργήσει αξιοποιήσιμα προσεχώς εργαλεία λήψης και εφαρμογής αποφάσεων. Μεθοδολογικά χρησιμοποιήθηκε μια προσέγγιση πολυμεθοδικής ανάλυσης, η οποία περιλαμβάνει την ενδελεχή μελέτη της υφιστάμενης βιβλιογραφίας, την έρευνα συγκεκριμένης περίπτωσης μελέτης, την ποιοτική ανάλυση, την εφαρμογή συστήματος υποστήριξης λήψης αποφάσεων, και τη στατιστική ανάλυση ερωτηματολογίου. Η διατριβή εστίασε την προσοχή της στη μελέτη κυρίως βιομηχανικών κτιρίων πολιτιστικής κληρονομιάς εντός του αστικού ιστού, καθώς, πρώτον, κρίνεται ότι έπαιξαν καταλυτικό ρόλο στη διαμόρφωση των σύγχρονων πόλεων, και δεύτερον, η προσαρμοσμένη επανάχρησή τους έχει τον μεγαλύτερο δυνατό αντίκτυπο στην τοπική βιώσιμη ανάπτυξη. Η μελέτη της περίπτωσης του βιομηχανικού κτιρίου της ζυθοποιίας ΦΙΞ επί της λεωφόρου Συγγρού, με την ιστορική και αρχιτεκτονική ανάγνωσή της, αναδεικνύει την ιδιαιτερότητα και τη σπουδαιότητά του, αρχικά ως αυτοτελές αρχιτεκτόνημα και κατόπιν ως αναπόσπαστο κομμάτι της ευρύτερης χωροταξίας του τόπου και της ιστορικής μνήμης. Επιπλέον, επισημαίνονται ευκρινώς οι πολυπληθείς προοπτικές βιώσιμης ανάπτυξης με όρους οικονομικούς, κοινωνικούς, πολιτιστικούς και περιβαλλοντικούς, όπως προκύπτουν και από την πρόσφατη προσαρμοσμένη επανάχρησή του για τη στέγαση του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης (ΕΜΣΤ). Τα ερευνητικά αποτελέσματα της βιβλιογραφικής έρευνας και της εμπειρικής ανάλυσης επισημαίνουν καταρχάς ότι τα έργα προσαρμοσμένης επανάχρησης: α) αποτελούν ένα αυτοτελές και ιδιαίτερα πολύπλοκο πεδίο έρευνας και β) αποτελούν πρακτικές βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Στη συνέχεια, η έρευνα καταδεικνύει τους παράγοντες που επηρεάζουν τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη μέσα από πρακτικές προσαρμοσμένης επανάχρησης και προχωράει στην ανάλυσή τους. Συνοπτικά, οι παράγοντες αυτοί αφορούν στην προστασία της γης κατά της αστικής εξάπλωσης, την προστασία και διατήρηση της πολιτιστικής κληρονομιάς και τοπικής μνήμης, τη διαχείριση του περιβάλλοντος, και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής. Υποστηρίζει δε, ότι η κατανόηση αυτού του πολύπλοκου συστήματος παραγόντων και της αλληλεξάρτησής τους είναι απαραίτητη προκειμένου να επιτευχθεί βέλτιστη αστική βιώσιμη ανάπτυξη. Επιπρόσθετα, η στατιστική ανάλυση ερωτηματολογίου (N=148) αποδεικνύει την ύπαρξη συσχετισμού μεταξύ μορφωτικού επιπέδου, βαθμού ικανοποίησης από την επίσκεψη στο ΕΜΣΤ, και άλλων παραγόντων από αυτούς που εντοπίστηκαν να επηρεάζουν την άποψη των επισκεπτών του ΕΜΣΤ ως προς την επίδραση που μπορεί να έχει η προσαρμοσμένη επανάχρηση του κτιρίου ΦΙΞ στη συνολική ανάπτυξη της ευρύτερης περιοχής. Η παρούσα διδακτορική διατριβή αποτελεί μια πρωτότυπη, ολιστική και πολυεπίπεδη ερευνητική πρόταση, τα ευρήματα της οποίας μπορούν να αποτελέσουν οδηγό στα χέρια κάθε ειδικού, αιρετού και ενδιαφερόμενου, για κάθε μελλοντικό έργο προσαρμοσμένης επανάχρησης ή στρατηγικό σχέδιο αστικής ανασυγκρότησης.