Τα μεταλλεία στη Βόρεια Ελλάδα: 1912-1940

Abstract

Aim of this thesis is to shed light on the situation in the mines of Northern Greece during the period 1912-1940. This is a period of transition from the Ottoman Empire to the Greek state. Using travel accounts and scientists’ narratives, legislative texts, francophone Press of Constantinople and relative literature I highlight the situation during mostly the last period of the Ottoman Empire. After the annexation to the Greek state of Macedonia and later Western Thrace, the government is obliged to deal with the issue of the mines’ property that according the Ottoman Law belonged to privates or companies. Till 1912 4 mining companies were active in Macedonia. After that moment and using the archive of the Directorate of Mines of Northern Greece, the archive of Prime Minister E. Venizelos, the Papers of the Parliamentary Acts, statistical data, the official Gazette, the archive of the National Bank of Greece and the Press, local or national, I follow the lead. I follow the evolution of the 4 companies I already mentioned, the foundation of new companies, mostly involving British capital and the fact of the nationalization of mines, that occurred for the first time in that period in order to make the most of it after the annexation of part of Macedonia. It is of primary importance the foundation of lignite mines’ enterprises - and that consists a central part in my thesis -, where I follow as well the so called “lignite question” that arose in this period and that in the Interwar years was considered as a “national issue”. I dedicate separate chapters to two minerals, gold and magnesite, the first known to exist since antiquity to lie in Macedonia in great amounts and the last a mineral that constituted a “success story” in the mining history of modern Greece. The last chapter is dedicated to labour in mines. What was the number of the miners, where did they come from, which were the conditions of life and work, was there any pro-miners legislation and finally what were they struggling for and what is known about the ultimate mean of struggle, their strikes. At the bottom of it during the period of 1912-1940, mining enterprises in Macedonia and Thrace generally were of little value, poorly equipped in means of technological innovation, with lack of workers, problems in transportation. It is an exemption to the general rule the mining enterprises in Chalkidiki and secondly in the island of Thassos.

Στόχος της διατριβής είναι να φωτίσει την κατάσταση που επικρατούσε στα μεταλλεία στην Βόρεια Ελλάδα κατά την περίοδο 1912-1940. Πρόκειται ουσιαστικά για την περίοδο της μετάβασης από την Οθωμανική αυτοκρατορία στο ελληνικό κράτος. Χρησιμοποιώντας κείμενα περιηγητών και γαιοεπιστημόνων, νομικά κείμενα, τον γαλλόφωνο Τύπο της Κωνσταντινούπολης και σχετική δευτερεύουσα βιβλιογραφία καλύπτω την περίοδο της Οθωμανικής αυτοκρατορίας και ιδίως τα τελευταία της χρόνια. Όταν ένα μέρος της Μακεδονίας και μετά και η Δυτική Θράκη γίνονται μέρος του ελληνικού κράτους, η κυβέρνηση έχει να αντιμετωπίσει την τακτοποίηση του ζητήματος των μεταλλείων που ιδιοκτησιακά ανήκαν με σουλτανικό φιρμάνι σε ιδιώτες ή εταιρίες. Μάλιστα στη Μακεδονία είχαν εμφανιστεί πριν το 1912, τέσσερις εταιρίες. Για την περίοδο υπό διαπραγμάτευση και χρησιμοποιώντας κυρίως το Αρχείο Επιθεωρήσεων Μεταλλείων Βορείου Ελλάδος, το αρχείο του Ελευθερίου Βενιζέλου, τα πρακτικά των Συνεδριάσεων της Βουλής, ΦΕΚ, το αρχείο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, επίσημα στατιστικά δεδομένα, αλλά και τον Τύπο χαρτογραφώ την κατάσταση που δημιουργήθηκε. Παρακολουθώ την μοίρα των 4 εταιριών που προανέφερα, την ίδρυση νέων εταιρειών, συχνά με αγγλικό κεφάλαιο και την εθνικοποίηση μεταλλείων – που εμφανίζεται για πρώτη φορά τότε εξαιτίας ακριβώς της ενσωμάτωσης των μεταλλείων της Μακεδονίας. Κεντρικό τμήμα της διατριβής καταλαμβάνει η πραγματεία για τα λιγνιτωρυχεία της Μακεδονίας και της Θράκης, η οποία ξεκινά ως διαπραγμάτευση του λεγόμενου «λιγνιτικού ζητήματος», το οποίο στο Μεσοπόλεμο θεωρήθηκε ως «εθνικό ζήτημα». Αναφορά γίνεται σε ιδιαίτερα κεφάλαια και στον χρυσό και στον λευκόλιθο, μέταλλα που το πρώτο ήταν γνωστό από την αρχαιότητα και θεωρούνταν ότι υπήρχε σε αφθονία στη Μακεδονία ενώ το δεύτερο είχε μία πολύ αξιόλογη τύχη στις διεθνείς αγορές. Το τελευταίο κεφάλαιο αναφέρεται στην εργατική δύναμη. Προσπαθώ να βρω πόσοι ήταν οι εργάτες των μεταλλείων, από πού ήρθαν, ποιες οι συνθήκες ζωής και εργασίας τους, ποια η νομοθεσία που τους αφορούσε και τελικά ποιες οι διεκδικήσεις τους και οι απεργίες τους. Ανακεφαλαιώνοντας κατά την περίοδο 1912-1940, οι μεταλλευτικές επιχειρήσεις στη Μακεδονία και Θράκη κατά κανόνα ήταν μικρές με προβλήματα σε εργατικό προσωπικό, στις μεταφορές, στο επενδυμένο κεφάλαιο. Υπάρχουν βέβαια και οι επιχειρήσεις μεγάλου μεγέθους που ξεχωρίζουν και αυτές βρίσκονται σε δύο περιοχές: στην Χαλκιδική και δευτερευόντως στη Θάσο.