Η διαμόρφωση του μύθου της βίας του Άρη Βελουχιώτη, 1942-2011

Abstract

The central theme of this thesis is the exploration of the mythical dimension of Aris Velouchiotis’ violence, how this violence is imprinted per historical period and how it affects this same historical period, from the start of his actions during the Occupation period up until the beginning of the 2010s. From one side, his myth gets widely and solidly established during the period after the transition to democracy of 1974 (“Metapolitefsi”). Nevertheless, the myth around his person gets established in the collective memory as the main symbol (from many aspects) of the Resistance and this from the very early days of his actions of guerrilla. For these reasons, we select as starting point of the study 1942 and as an ending point 2011, a milestone year in the development of his myth as the KKE (Communist Party of Greece) decided to recognize his activity – from a political aspect only. The myth of Velouchiotis seems to be wider at first glance. There are so many “materials” in his myth that are re-collected and re-assembled constantly depending on the circumstances. However, those who have dealt with him, in fact, almost always see him through his extreme violent or dynamic action, depending on the point of view of each actor of his memory, however, through structures of violence. His personality and actions, hence his myth, is viewed mainly through the prism of violence. Around Aris Velouchiotis’ person and his extremely dynamic or violent (depending on the political view) activity, a polymorphic myth has been created, that has encompassed different (complementary but also opposite to each other) meanings and connotations regarding his violent action. The main reasons for making a symbol out of Aris’ violence can be summarized as following: firstly, and especially for the right wing, his violence has been the symbol of the criminal violence of the communists in general and the ELAS in particular. Secondly, this was a way to criticise the “philosophy of violence” of each KKE leadership. In this case, Aris as a symbol has been used either negatively or positively. On one hand, he was used as a symbol to criticize the violence of the “orthodox” KKE leadership. On another hand, after the split in the communist political segment, parts of the left wing that had left the KKE, have adopted a positive attitude to his actions as a severe criticism to the ‘Stalinic’ type of leadership of the KKE from the times of the Occupation up until the decades that followed. The timings and the intensity of the references made to Aris Velouchiotis’ violence (with a positive or negative connotation) have been non-linear, affecting and being affected by the specifics of each period of time.

Κεντρικό διακύβευμα της διατριβής αποτελεί η διερεύνηση της μυθικής διάστασης της βίας του Άρη Βελουχιώτη, το πώς δηλαδή αυτή αποτυπώνεται ανά χρονική περίοδο και τι σημαίνει το αποτύπωμά της για το εκάστοτε πολιτικό παρόν της εξεταζόμενης περιόδου, από την εποχή της δράσης του, κατά την Κατοχή, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2010. Από την μία, ο μύθος του εδραιώνεται ευρέως, και σε πολύ γερές βάσεις, στην Μεταπολίτευση. Ωστόσο, ο μύθος γύρω από το πρόσωπό του παγιώνεται στη συλλογική μνήμη ως o κατεξοχήν παράγοντας – σύμβολο (από πολλές απόψεις) της Αντίστασης ήδη από πολύ νωρίς, από τότε που δρούσε στο βουνό. Για αυτό επιλέγεται ως χρονική αρχή της μελέτης το 1942. Ως χρονικό τέλος της μελέτης επιλέγεται το 2011, χρονιά–ορόσημο στην πορεία του μύθου του, καθώς τότε το ΚΚΕ αποφάσισε να αναγνωρίσει – πολιτικά μόνο ακόμη – την δραστηριότητά του. Ο μύθος του Βελουχιώτη, εκ πρώτης όψεως, είναι φαινομενικά – και πραγματικά ίσως – ευρύτερος. Είναι πολλά τα «υλικά» του μύθου του που, ανά συγκυρία, ανασύρονται και ανα-κατασκευάζονται διαρκώς. Ωστόσο, όσοι έχουν ασχοληθεί μαζί του, στην ουσία τον βλέπουν, σχεδόν πάντα, μέσα από την ακραία βίαιη ή δυναμική δράση του, ανάλογα με την οπτική του εκάστοτε φορέα της μνήμης του, μέσα πάντως από δομές βίας. Η βία αποτελεί το ολικό πρισματικό πεδίο θέασης της προσωπικότητάς του και της δράσης του, άρα και του μύθου του. Γύρω από το πρόσωπο και την ακραία βίαιη ή δυναμική (ανάλογα με την θέαση του κάθε φορέα της μνήμης του ανά περίσταση) δράση του Άρη Βελουχιώτη δημιουργήθηκε ένας πολυμορφικός μύθος, στον οποίο συμπυκνώθηκαν διαφορετικά (συμπληρωματικά αλλά και αντιθετικά μεταξύ τους) νοήματα και συνδηλώσεις αναφορικά με την βίαιη δράση του. Οι βασικοί λόγοι για τους οποίους συμβολοποιήθηκε η βία του Άρη Βελουχιώτη μπορούν να συνοψισθούν στους εξής: Καταρχήν, και αυτό αφορά κατά κύριο λόγο τη Δεξιά, η βία του αποτέλεσε διαχρονικά το σύμβολο της άγριας, εγκληματικής βίας των κομμουνιστών γενικά και του ΕΛΑΣ ειδικότερα, καθώς κατέστη, για αυτή την κοινότητα μνήμης, αρχέτυπο και συνώνυμο της βίας. Δεύτερον, έτσι γινόταν κριτική στην «φιλοσοφία της βίας» της εκάστοτε ηγεσίας του ΚΚΕ. Αυτή η συμβολική χρήση της βίας του είχε δύο όψεις, μία αρνητικής και μία θετικής αποτίμησης, για την βίαιη δράση του Άρη. Από την μία αποτύπωνε συμβολικά την αντίστοιχη κριτική στην βία της «ορθόδοξης» ηγεσίας του ΚΚΕ. Από την άλλη, μετά την διάσπαση του κομμουνιστικού χώρου, τμήματα της εκτός ΚΚΕ Αριστεράς, μέσω της θετικής αποτίμησης της δράσης του, επιθυμούσαν να ασκήσουν αυστηρή κριτική στην «σταλινικού» τύπου ηγεσία του «ορθόδοξου» ΚΚΕ τόσο της Κατοχής όσο και – κυρίως – των επόμενων δεκαετιών. Οι χρονικότητες και οι εντάσεις, τέλος, των αναφορών στην βία του Βελουχιώτη (με θετικό ή αρνητικό πρόσημο) δεν υπήρξαν γραμμικές, αλλά επηρεάζονταν και επηρέαζαν την εκάστοτε χρονική περίοδο.