Οι κοινωνικο-πολιτικές επιπτώσεις των φυσικών καταστροφών: η Δημόσια Διοίκηση, το διεθνές θεσμικό πλαίσιο και ο ρόλος της εκπαίδευσης στη σωστή διαχείρισή τους (με έμφαση στις φυσικές καταστροφές στην Ελλάδα από το 1900 έως σήμερα)

Abstract

This doctoral thesis sets as a prerequisite for the answer to its research question the understanding of when, where and how natural disasters occur. This seems to be the first step towards disaster mitigation. Given that natural phenomena will never cease to occur, states (and Greece in particular) need to obtain adequate tools (pertain to education and infrastructure) that will enable them to cope with natural disasters. The immediate role of education for appropriate disaster management is examined thoroughly. The focus is on the Greek public sector and moreover, disaster management is reviewed through public international law, the law of the European Union and Greek national law. The specific domain in which the object of this thesis lies is the law related to disaster (disaster law). The discussion revolves around the obligation that governments have to provide public security and protection from natural disasters to their population. This raises the question of whether the Greek public sector offers the required protection and if there are international mechanisms that assist these practices. Another emerging issue is whether in Greece, incidents that exemplify sufficient or insufficient disaster management exist and if they do, what are the lessons to be learnt from dealing with them. At the starting point of this thesis, the greatest natural disasters in Greece after 1900 are presented and elaborated as to their consequences regarding human loss and material damage. This aims at offering valuable information on how successfully they have been dealt with by the national mechanisms. Many lessons also emerge from how help was delivered in many incidents. The case study presented in this thesis concerns the flash floods in the municipality of Mandra in Attika Greece. The municipality of Mandra is a flood prone location and the case study draws up a classification of significant incidents in recent years (2011 until today). Such a classification has officially been conducted for floods in Mandra only before 2011. Therefore, the information derived will have no precedent. The identification of severe and less severe floods will enable the public authorities to prioritize the population needs and actions to be taken. This in turn, will also enhance the understanding and therefore the involvement of: (a) employees in the greater public sector, (b) employees and residents in municipalities at risk and last but not least (c) school communities, in the draft and application of disaster mitigation plans. This doctoral thesis concludes that it is imperative that the measures taken hence be planned in cooperation with all parties affected and directly involved. This will require the careful examination of the vulnerability indicators detected in a specific setting. If public participation is obligatory, at least for most parties involved (school students and employees in the public sector), then any later application of measures will not only be more fathomable but will also assist to the establishment of a common notion regarding the term danger and disaster management.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή, πριν καν τεθεί το ερευνητικό της ερώτημα, θέτει ως προϋπόθεση για την απάντηση του την κατανόηση του πότε, που, γιατί και πως συμβαίνουν οι φυσικές καταστροφές, ως το πρώτο βήµα για τον περιορισμό της επίδρασής τους στην ανθρώπινη ζωή. Μόνο μέσω αυτής της κατανόησης, θα υπάρξει περιορισμός των ανθρώπινων δραστηριοτήτων που αυξάνουν τη συχνότητα, το µέγεθος και τη σφοδρότητα εμφάνισης μιας φυσικής καταστροφής. Ο ρόλος της εκπαίδευσης στη σωστή διαχείριση των φυσικών καταστροφών μελετάται εδώ σε επίπεδο πληθυσμού και σε επίπεδο κρατικών φορέων ανά αρμοδιότητα. Η εξέταση επικεντρώνεται στην ελληνική δημόσια διοίκηση ενώ το ζητούμενο της σωστής διαχείρισης των φυσικών καταστροφών εξετάζεται στα πλαίσια του δημοσίου διεθνούς δικαίου, του δικαίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του εθνικού δικαίου. Η συζήτηση του ερευνητικού ερωτήματος περιλαμβάνει την παραδοχή πως τα κράτη (και ειδικότερα η Ελλάδα) θα πρέπει να έχουν στην διάθεσή τους κατάλληλα και επαρκή μέσα (υποδομές, κ.λπ.) για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών και πως αυτό αποτελεί υποχρέωση των κρατών στο πλαίσιο της προστασίας που πρέπει να προσφέρουν στο σύνολο του πληθυσμού από κάθε κίνδυνο. Το ερώτημα είναι εάν: (α) Προσφέρεται αυτή η προστασία από τον ευρύτερο δημόσιο τομέα στην Ελλάδα (β) Υπάρχουν διεθνή/ευρωπαϊκά πρότυπα για την αντιμετώπιση των φυσικών καταστροφών, ή/και διεθνή και ευρωπαϊκά κανονιστικά κείμενα (γ) Υπάρχουν κατάλληλα παραδείγματα για να εξεταστεί εάν οι φυσικές καταστροφές και κυρίως οι συνέπειές τους έχουν αντιμετωπιστεί με επιτυχία στην Ελλάδα. Μέρος της διατριβής αυτής, καταπιάνεται με την εξέταση του πλημμυρικού φαινομένου ως μελέτη περίπτωσης, συγκεκριμένων συμβάντων και συγκεκριμένης περιοχής, αφού προηγηθεί αυτής μια γενικότερη εξέταση των διαφορετικών σχολών προσέγγισης των φυσικών καταστροφών διεθνώς και μια ειδικότερη εξέταση των σημαντικότερων καταστροφικών συμβάντων στην Ελλάδα από το 1900 έως σήμερα. Η περιοχή που εξετάζεται στη διατριβή αυτή είναι ο Δήμος Μάνδρας Ειδυλλίας στο Νομό Αττικής. Η επιλογή για την εξέταση της συγκεκριμένης φυσικής καταστροφής βασίστηκε τόσο στη συχνότητα του πλημμυρικού φαινομένου όσο και στη σημαντικότητα του πολύνεκρου πλημμυρικού συμβάντος στη Μάνδρα Αττικής το 2017. Η κατάταξη σημαντικότητας των συμβάντων στην παραπάνω περιοχή έχει πραγματοποιηθεί από τους αρμόδιους κρατικούς φορείς μέχρι και το 2011. Η διατριβή αυτή εξετάζει τα σημαντικά συμβάντα μετά το 2011 και μέχρι σήμερα. Οι παραπάνω καταγραφές (μετά το 2011) αφορούν σε αιτίες, παραλήψεις και διαπιστώσεις σχετικά με το μέγεθος των καταστροφών. Οι διαπιστώσεις αυτές αποτυπώνουν την λανθασμένη επικρατούσα αντίληψη για τις πλημμύρες που οδηγεί και στην ανάλογη διαχείρισή τους. Τα αποτελέσματα της διατριβής αυτής συγκλίνουν στην ανάγκη της καθιέρωσης μιας υποχρεωτικής επιμόρφωσης (σε επίπεδο σχολικών μονάδων και υπαλλήλων σε φορείς του δημόσιου τομέα) σε θέματα σωστής διαχείρισης φυσικών καταστροφών. Η διαδικασία της συμμετοχικής διαχείρισης (πολιτείας και πολιτών), μέσω της ανταλλαγής γνώσης είτε με υποχρεωτικό είτε με προαιρετικό χαρακτήρα, πρέπει να έχει τακτικό και μόνιμο ορίζοντα. Κάθε δραστηριότητα με αυτά τα δύο χαρακτηριστικά, έχει αυξημένες πιθανότητες να επιτύχει το στόχο της. Μέσω ενός τακτικού και μόνιμου χαρακτήρα θα δημιουργηθούν οι βάσεις για την ανάπτυξη μιας κοινής αντίληψης κινδύνου στις φυσικές καταστροφές.