Ανθολογίες ποίησης 19ου αιώνα: διαμορφώνοντας τον αναγνώστη ποίησης

Abstract

This study examines the Greek poetry anthologies that were published during the 19th century and the first decades of the 20th. It focuses on the poetry anthologies categorized as popular, meaning anthologies that were addressed to a wide audience of literate people who read for pleasure rather than for educational purposes (the poetry anthologies classified as scholar are examined only in an auxiliary way). In the beginning of the 19th century, popular poetry anthologies contained mainly songs, and acted mostly as an aid of the singers’ memory. They were organized by topic (“Heroic”, “Erotic”, “Bacchic”, etc.) and the poems were published anonymously. Later on, as print culture expanded in Greece, the anthologies were enriched with poems that were not necessarily songs. In addition, the names of the poets began to appear under the title of the poems, and, towards the end of the century, short biographical sketches of the authors were included as well, together with their pictures. The notion of the poet had come to existence and the public began to recognize poetry as a form of art, not merely as song lyrics. The study records the reception of the most important Greek poets of the 19th century: Athanasios Christopoulos, Ioannis Vilaras, Dionysios Solomos, Andreas Kalvos, Alexandros Rizos Rangavis, Panagiotis Soutsos, Achileas Paraschos, Constantine Paparrigopoulos, Aristotelis Valaoritis, etc.

Η μελέτη εξετάζει τις ανθολογίες ποίησης που εκδόθηκαν στον ευρύτερο ελλαδικό χώρο στη διάρκεια του 19ου αιώνα και στις πρώτες δεκαετίες του 20ού. Εστιάζει στις λαϊκές ανθολογίες ποίησης, οι οποίες απευθύνονταν σε ένα ευρύ κοινό που διάβαζε για να ψυχαγωγηθεί και όχι για να επιμορφωθεί (οι λόγιες ανθολογίες εξετάζονται επικουρικά). Αρχικά, οι λαϊκές ανθολογίες περιείχαν κυρίως στίχους τραγουδιών, λειτουργούσαν ως βοήθημα της μνήμης των τραγουδιστών· στις σελίδες τους επικρατούσε ανωνυμία, καθώς τα περισσότερα κείμενα δημοσιεύονταν ανυπόγραφα. Επίσης, ήταν θεματικά δομημένες ("Ηρωικά", "Ερωτικά", "Λυρικά", "Βακχικά" κτλ.), ενώ μεγάλο μέρος της ύλης καταλάμβαναν οι επαναστατικοί θούριοι του '21 και το δημοτικό τραγούδι ("Κλέφτικα", "Τραγούδια του χορού", "Δίστιχα"). Από τα μέσα του 19ου αιώνα και έπειτα, όσο ο έντυπος πολιτισμός εδραιωνόταν στην Ελλάδα, στις λαϊκές ανθολογίες άρχισαν να εισρέουν στιχουργήματα που δεν ήταν μελοποιημένα, καθώς επίσης να αναγράφονται τα ονόματα των ποιητών, αλλά και να περιλαμβάνονται βιογραφικά σημειώματα των συγγραφέων, όπως και χαρακτικά με την εικόνα τους. Ο ποιητής άρχιζε να αποκτά υπόσταση· το κοινό μάθαινε να αντιμετωπίζει την ποίηση ως τέχνη και όχι απλώς ως στίχους τραγουδιών. Η μελέτη παρακολουθεί την πρόσληψη των σημαντικότερων ελλήνων ποιητών του 19ου αιώνα: Αθ. Χριστόπουλου, Ιω. Βηλαρά, Δ. Σολωμού, Ανδρ. Κάλβου, Αλ. Ρ. Ραγκαβή, Παν. Σούτσου, Ι. Ι. Σκυλίτση, Ηλ. Τανταλίδη, Γ. Ζαλοκώστα, Αχ. Παράσχου, Γ. Παράσχου, Δημ. Παπαρρηγόπουλου, Αριστ. Βαλαωρίτη κ.ά.