Ο αυτοσχεδιασμός στον ελληνικό παραδοσιακό χορό, ως επιτελεστικό, ενσώματο και διαπολιτισμικό φαινόμενο

Abstract

The purpose of this doctoral dissertation is the experiential and theoretical investigation of improvisation in educational practice as well as the artistic stage presentation of Greek traditional dance in modern urbanized environments. From the bibliographic review of anthropological and ethnographic research, it became apparent that improvisation is an essential element of creation in the “first” existence of Greek traditional dance, where it was an integral part of the operation and communication of people in a local community, but also in its “second” existence, where its morphology and function has been transformed through revivals and representations related to processes of folklorization. The undeniable continuity of the value of improvisation in traditional and modern socio-cultural practices of dance, is documented through the study of a collection of texts that provide evidence for a fuller understanding of the subject. The collection of empirical data was based on the principles of ethnographic participatory observation, action research and case study methodologies. The second part of the dissertation includes a series of experiential activities that contribute to the development of the improvisational ability and the creative thinking of the individual. The research approach was based on tangible dance practices and techniques, which facilitated the subjects to understand that improvisation is a means of individual and collective creation in the global and timeless “language” of dance, but also in the communication and harmonious coexistence of people in the era of globalization. The ephemeral and fluid nature of improvisation, which is an open process and not a predetermined artistic product, as well as the complexity of the lived experiences in dance are difficult to be articulated through the written language. Nevertheless, the written analysis and interpretation of the empirical data highlights the formative role of improvisation in dance, through embodied processes that promote multimodal learning (visual, kinesthetic, aural, embodied). At the same time, it suggests a reassessment of the contribution of Greek traditional dance into the educational field, citing pedagogical approaches that expand our understanding of the current concept of “dance”. Over all, the results of the research highlight the performative, embodied and intercultural dimension of improvisation in the Greek traditional dancing.

Σκοπός της διδακτορικής διατριβής είναι η βιωματική και θεωρητική διερεύνηση της αξίας του αυτοσχεδιασμού στην εκπαιδευτική πράξη και την καλλιτεχνική παρουσίαση του ελληνικού παραδοσιακού χορού σε σύγχρονα αστικοποιημένα περιβάλλοντα. Από την ανασκόπηση ανθρωπολογικών/εθνογραφικών ερευνών, διαπιστώνεται ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι ουσιώδες στοιχείο δημιουργίας στην «πρώτη» ύπαρξη του ελληνικού παραδοσιακού χορού, ως αναπόσπαστο μέρος της λειτουργίας και της επικοινωνίας των ανθρώπων μιας τοπικής κοινότητας, καθώς και στη «δεύτερή» του ύπαρξη, όπου αναβιώσεις και αναπαραστάσεις του χορού συνδέονται με τον φολκλορισμό και τις διαδικασίες του φολκλορισμού. Η αξία της αυτοσχέδιας δημιουργίας σε παραδοσιακές και σύγχρονες κοινωνικο-πολιτισμικές πρακτικές του χορού τεκμηριώνεται μέσα από βιβλιογραφικές πηγές, που παρέχουν το εννοιολογικό πλαίσιο για την πληρέστερη κατανόηση του θέματος.Η συλλογή των δεδομένων πραγματοποιήθηκε με βάση αρχές της εθνογραφικής συμμετοχικής παρατήρησης, της έρευνας δράσης και της μελέτης περίπτωσης. Το δεύτερο μέρος της διατριβής, περιλαμβάνει μια σειρά βιωματικών δραστηριοτήτων που συμβάλλουν στην ανάπτυξη της αυτοσχεδιαστικής ικανότητας και της δημιουργικής σκέψης του ατόμου. Η ερευνητική προσέγγιση βασίστηκε σε ενσώματες χορευτικές πρακτικές και τεχνικές, που διευκόλυναν τα υποκείμενα της έρευνας να αντιληφθούν ότι ο αυτοσχεδιασμός είναι μέσον ατομικής και συλλογικής δημιουργίας στην παγκόσμια και διαχρονική «γλώσσα» του χορού, αλλά και μέσον επικοινωνίας και συνύπαρξης στην εποχή της παγκοσμιοποίησης. Η εφήμερη και ρευστή φύση του αυτοσχεδιασμού, που αποτελεί μια ανοιχτή διαδικασία και όχι ένα προκαθορισμένο καλλιτεχνικό προϊόν, καθώς και η πολυπλοκότητα της βιωμένης εμπειρίας στον χορό είναι δύσκολο να περιγραφούν μέσω του λόγου. Παρόλα αυτά, η γραπτή ανάλυση και ερμηνεία των εμπειρικών δεδομένων αναδεικνύει τη μορφοποιητική δύναμη του αυτοσχεδιασμού με ενσώματες διαδικασίες που προωθούν την πολυτροπική μάθηση (οπτική, απτική, κιναισθητική, ακουστική). Συγχρόνως, προτείνει την επαναξιολόγηση της συνεισφοράς του ελληνικού παραδοσιακού χορού στην εκπαίδευση, με την παράθεση παιδαγωγικών προσεγγίσεων που επεκτείνουν την τρέχουσα κατανόηση της έννοιας «χορός». Τα αποτελέσματα της έρευνας αναδεικνύουν την επιτελεστική, ενσώματη και διαπολιτισμική διάσταση του αυτοσχεδιασμού στον ελληνικό παραδοσιακό χορό.