Pier Paolo Pasolini e Franco Fortini: una dialettica fra la pittura e la poesia

Abstract

The subject of the thesis are two personalities who marked the Italian letters of the second half of the 20th century, Pier Paolo Pasolini and Franco Fortini, whose two characteristics of their overall work are explored lack an extensive recognition. In the first stage the research focuses on Pier Paolo Pasolini and in particular on his painting for which he has demonstrated a limited recognition by audiences and researchers. The second main aspect of the research concerns Franco Fortini and the way in which his literary and visual work are in a dialectical relationship with Pasolini. In the introductory chapter and after the recording of the literary context of Italy of the 20th century, the two intellectuals are presented individually in their capacity as poets and are identified the particular characteristics of their poetic work. The next chapter presents the artistic currents that shaped the artistic context of Italy of the last century in which the two of them created as painters, whose influences and characteristics of their artistic creation are now researched and recorded. It follows the first main subject of research that focuses on the visual work of Pasolini and the search for a dialectical relationship between his poems and paintings. Eleven cases of matching are identified and recorded, each of which is special and fundamental. This is his mother Susanna Colussi, the village of his mother's origin Casarsa della Delizia, his grandmother Giulia Zacco – Colussi, his younger brother Guido Pasolini, the young boys who played a very important role in the life of Pasolini, Tonuti Spagnol, his first love, Ninetto Davoli who was his muse and not only, Narcissus, which as a concept reveals Pasolini's obsession with, Laura Betti, his "non-carnal wife", Maria Callas, with whom he was associated with an "erotic friendship" and his friend Giuseppe Zigaina. The second main part of the thesis deals with the dialectical relationship between Pasolini and Fortini, which is being distinguished in direct literary and indirect visual art. The first investigates, records and presents the texts exchanged with each other in the form of letters, articles, essays, but also through the pages of the journals with which they both collaborated. With regard to their visual dialectics, the research found and recorded a remarkable number of paintings with common themes, such as the self-portraits, the human forms, the landscapes and the dead natures.

Αντικείμενο της διατριβής αποτελούν δύο προσωπικότητες που σημάδεψαν τα ιταλικά γράμματα του β΄μισού του 20ού αιώνα, ο Πιερ Πάολο Παζολίνι και ο Φράνκο Φορτίνι, των οποίων ερευνώνται δύο χαρακτηριστικά του συνολικού τους έργου που στερούνται εκτενούς αναγνώρισης. Σε πρώτο στάδιο η έρευνα επικεντρώνεται στον Πιερ Πάολο Παζολίνι και ειδικότερα στο ζωγραφικό του έργο για το οποίο απέδειξε την μέχρι τώρα περιορισμένη αναγνωρισιμότητά του από κοινό και ερευνητές. Η δεύτερη βασική πτυχή της έρευνας αφορά τον Φράνκο Φορτίνι και τον τρόπο με τον οποίο το λογοτεχνικό και εικαστικό του έργο βρίσκονται σε μια διαλεκτική σχέση με τον Παζολίνι. Στο εισαγωγικό κεφάλαιο και μετά από την καταγραφή του λογοτεχνικού πλαισίου της Ιταλίας του 20ού αιώνα, οι δυο διανοούμενοι παρουσιάζονται μεμονωμένα με την ιδιότητά τους ως ποιητές και εντοπίζονται τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του ποιητικού τους έργου. Στο επόμενο κεφάλαιο παρουσιάζονται τα καλλιτεχνικά ρεύματα που διαμόρφωσαν το εικαστικό πλαίσιο της Ιταλίας του περασμένου αιώνα εντός του οποίου δημιούργησαν ως ζωγράφοι πλέον οι δυο τους, των οποίων ερευνώνται και καταγράφονται οι επιρροές και τα χαρακτηριστικά της εικαστικής τους δημιουργίας. Ακολουθεί το πρώτο βασικό αντικείμενο της έρευνας που επικεντρώνεται στο εικαστικό έργο του Παζολίνι και στην αναζήτηση της διαλεκτικής σχέσης μεταξύ ποιημάτων και ζωγραφικών του έργων. Εντοπίζονται και καταγράφονται έντεκα περιπτώσεις αντιστοίχισης, η κάθε μια ιδιαίτερη και θεμελιώδης. Πρόκειται για τη μητέρα του Susanna Colussi, την Casarsa della Delizia, το χωριό της καταγωγής της μητέρας του, τη γιαγιά του Giulia Zacco – Colussi, τον μικρότερό του αδερφό Guido Pasolini, τα νεαρά αγόρια που διαδραμάτισαν έναν σημαντικότατο ρόλο στη ζωή του Παζολίνι, τον Tonuti Spagnol, τον πρώτο του έρωτα, τον Ninetto Davoli που αποτέλεσε τη μούσα του και όχι μόνο, τον Νάρκισσο που ως έννοια φανερώνει την εμμονή του Παζολίνι με το συγκεκριμένο θέμα, τη Laura Betti, τη «μη σαρκική σύζυγό» του, τη Μαρία Κάλλας, με την οποία συνδέθηκε με μια «ερωτική φιλία» και τον φίλο του Giuseppe Zigaina. Το δεύτερο βασικό μέρος της διατριβής πραγματεύεται τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στον Παζολίνι και τον Φορτίνι, την οποία και διακρίνει σε άμεση λογοτεχνική και σε έμμεση εικαστική. Η πρώτη ερευνά, καταγράφει και παρουσιάζει τα κείμενα που αντάλλαξαν μεταξύ τους υπό τη μορφή επιστολών, άρθρων, δοκιμίων, αλλά και μέσα από τις σελίδες των περιοδικών με τα οποία αμφότεροι συνεργάστηκαν. Αναφορικά με την εικαστική τους διαλεκτική, η έρευνα διαπίστωσε και κατέγραψε έναν αξιόλογο αριθμό ζωγραφικών έργων με κοινή θεματολογία, όπως οι αυτοπροσωπογραφίες, οι ανθρώπινες μορφές, τα τοπία και οι νεκρές φύσεις.

Il tema della tesi sono due personalità che hanno segnato le lettere italiane della seconda metà del XX secolo, Pier Paolo Pasolini e Franco Fortini, le cui due caratteristiche del loro lavoro complessivo che sono esplorate mancano di ampio riconoscimento. Nella prima fase la ricerca si concentra su Pier Paolo Pasolini e in particolare sulla sua pittura per la quale ha dimostrato il suo riconoscimento finora limitato da parte del pubblico e dei ricercatori. Il secondo aspetto principale della ricerca riguarda Franco Fortini e il modo in cui il suo lavoro letterario e visivo si mettono in relazione dialettica con Pasolini. Nel capitolo introduttivo e dopo la registrazione del contesto letterario italiano d'Italia del XX secolo, i due intellettuali sono presentati individualmente nella loro veste di poeti e vengono identificate le caratteristiche particolari della loro opera poetica. Il capitolo successivo presenta le correnti artistiche che hanno formato il quadro artistico italiano del secolo scorso all’interno del quale i due hanno creato come pittori, le cui influenze e caratteristiche della loro creazione artistica sono ricercate e registrate. A seguire, la prima tematica di ricerca che si concentra sull’adoperare figurativo di Pier Paolo Pasolini e la ricerca del rapporto dialettico fra questi dipinti e delle sue poesie. Undici casi di abbinamento sono identificati e registrati, ciascuno dei quali è speciale e fondamentale: sua madre Susanna Colussi, il borgo di origine della madre, Casarsa della Delizia, sua nonna Giulia sacco – Colussi, il fratello minore Guido Pasolini, i ragazzi che hanno svolto un ruolo molto importante nella vita di Pasolini, Tonuti Spagnol, il suo primo amore, Ninetto Davoloi che fu la sua musa e non solo, Narciso, un concetto che rivela l'ossessione di Pasolini con questo particolare argomento , Laura Betti, sua "moglie non carnale", Maria Callas, con cui è stato associato ad una "amicizia amorosa" e il suo amico Giuseppe Zigaina . La seconda parte principale della tesi riguarda il rapporto dialettico tra Pasolini e Fortini, che è distinto in un primo letterario e diretto e in un secondo figurativo e indiretto. Il primo indaga, registra e presenta i testi scambiati tra loro sotto forma di lettere, articoli, saggi, ma anche attraverso le pagine delle riviste con cui entrambi hanno collaborato. Per quanto riguarda la loro dialettica visiva, la ricerca ha individuato e registrato un notevole numero di dipinti con temi comuni, come gli autoritratti, le figure umane, i paesaggi e le nature morte.