Μετασχηματισμός του εθνικού συστήματος κοινωνικής πρόνοιας και δημόσια πολιτική: η επίδραση των ευρωπαϊκών διαρθρωτικών και επενδυτικών ταμείων και των μνημονιακών υποχρεώσεων

Abstract

The aim of the current dissertation is the examination of the content and the emergence of the contributing factors to the reform process of the Greek welfare system during the last three decades. The central issue analyzed in the dissertation constitutes on the one hand of the influence exercised by EU for the reshaping of domestic social policies and on the other hand of the impact posed by the European Structural Funds as well as the three sequent MoUs onto the restructuring of the Greek welfare system. In a period when the sociopolitical dialogue for the future of European Union and the vital role of Unity institutions on European Structure are intense, this dissertation quests the promoted processes and presents the established mechanisms, so that the European priorities on social level penetrate into the domestic domain. (Europeanization). Since 1994, when the White Paper was presented for the European social policy, the need for transition to domestic social policies emerged intensively towards a new developmental model of organization, aimed at the establishment of healthy macroeconomic standards of growth of national welfare systems, oriented towards the promotion of participation in employment and the access to resources, rights, goods and services for all. Since then, the domestic social policies are in constant motion of adjustment to wider policies of European inspiration and origin, which led to the change and subsequently the convergence of the national welfare system. This convergence is succeeded through the implementation of processes of diffusion and transfer of transnational policies which transcend the close national boundaries and frame the action of EU Member-States thus influencing and altering it. In this dissertation, it is clearly imprinted that the integration of Greece to EU and its inevitable connection with a transnational framework of public policies led to the functional extension and finally to the amelioration of the social welfare system targeting, after many oscillations and turmoil. Under this spectrum, the dissertation is focused on the emergence of the role of targeted channeling of the community’s funding, within five operational periods, to safeguard the growth of a viable Greek welfare system and organizational/functional customization on the exercise of social policy. Furthermore, the dissertation examines the impact of the three MoUs on the gradual enlargement of the social security net and the progressive conversion of the Greek social welfare system from a “passive” mechanism of replenishment of income for beneficiaries to a productive coefficient which promotes active integration policies, facilitates the economic growth and increases the employment rates.

Ο στόχος της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι η εξέταση του περιεχομένου και η ανάδειξη των παραγόντων που συνέβαλαν στη μεταρρυθμιστική διαδικασία του ελληνικού συστήματος κοινωνικής πρόνοιας τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Το κεντρικό ζήτημα το οποίο αναλύεται στη διατριβή συνίσταται αφενός στην ανάδειξη της επιρροής που άσκησε η Ευρωπαϊκή Ένωση στην αναδιαμόρφωση των εγχώριων κοινωνικών πολιτικών, αφετέρου στην αποτύπωση της επίδρασης που είχαν τα Ευρωπαϊκά και Διαρθρωτικά Επενδυτικά Ταμεία, καθώς και τα τρία διαδοχικά Μνημόνια, στην αναδιάρθρωση του ελληνικού συστήματος κοινωνικής πρόνοιας. Σε μια εποχή που η κοινωνικοπολιτική συζήτηση για το μέλλον της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τον ρόλο που διαδραματίζουν οι ενωσιακοί θεσμοί στο ευρωπαϊκό οικοδόμημα είναι έντονη, η διατριβή διερευνά τις διεργασίες που προωθήθηκαν και αναδεικνύει τους μηχανισμούς που εγκαθιδρύθηκαν προκειμένου οι ευρωπαϊκές προτεραιότητες στο κοινωνικό πεδίο να εισχωρήσουν στο εγχώριο επίπεδο (εξευρωπαϊσμός). Από το 1994 που παρουσιάστηκε το Λευκό Βιβλίο για την ευρωπαϊκή κοινωνική πολιτική προέβαλε επιτακτικά η ανάγκη μετάβασης των εγχώριων κοινωνικών πολιτικών προς ένα νέο/ αναπτυξιακό πρότυπο οργάνωσης, που έθετε ως στόχο τη δημιουργία υγιών μακροοικονομικών συνθηκών ανάπτυξης των εθνικών συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας και κατευθυνόταν στην προώθηση της συμμετοχής στην απασχόληση και στην πρόσβαση όλων σε πόρους, δικαιώματα, αγαθά και υπηρεσίες. Έκτοτε, οι εγχώριες κοινωνικές πολιτικές βρίσκονται σε μια συνεχή διαδικασία προσαρμογής στις ευρύτερες ευρωπαϊκής έμπνευσης και προέλευσης πολιτικές, που οδήγησε στην αλλαγή και συνακόλουθα στη σύγκλιση των εθνικών συστημάτων κοινωνικής πρόνοιας. Η σύγκλιση επιτυγχάνεται μέσω της εφαρμογής διαδικασιών διάχυσης και μεταφοράς υπερεθνικών πολιτικών, που ξεπερνούν τα στενά εθνικά όρια και πλαισιώνουν τη δράση των κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης με αποτέλεσμα να την επηρεάζουν και εν τέλει να τη μεταβάλλουν. Στη διδακτορική διατριβή αποτυπώνεται με σαφήνεια πως η ένταξη της Ελλάδας στην Ευρωπαϊκή Ένωση και η αναπόφευκτη σύνδεσή της με ένα υπερεθνικό πλαίσιο δημόσιων πολιτικών οδήγησε, μετά από πολλές ταλαντεύσεις και παλινωδίες, στη λειτουργική επέκταση και τελικώς στη βελτίωση της στόχευσης του συστήματος κοινωνικής πρόνοιας. Υπό το πρίσμα αυτό, η διδακτορική διατριβή επικεντρώνεται στην ανάδειξη του ρόλου που διαδραμάτισε η στοχευμένη διοχέτευση των κοινοτικών χρηματοδοτικών πόρων, εντός των πέντε προγραμματικών περιόδων, στη διασφάλιση της βιώσιμης ανάπτυξης του ελληνικού συστήματος κοινωνικής πρόνοιας και στην οργανωτικο-λειτουργική παραμετροποίηση της άσκησης της κοινωνικής πολιτικής. Επιπλέον, εξετάζεται η επίδραση των τριών Μνημονίων στη σταδιακή διεύρυνση του διχτυού κοινωνικής ασφαλείας και στην προοδευτική μετατροπή του ελληνικού συστήματος κοινωνικής πρόνοιας από παθητικό μηχανισμό αναπλήρωσης του εισοδήματος των δικαιούχων προνοιακών παροχών σε παραγωγικό συντελεστή, που προωθεί τις πολιτικές ενεργητικής ένταξης και διευκολύνει την οικονομική ανάπτυξη και την αύξηση των ποσοστών απασχόλησης.