Πανοπτισμός και κανονικοποίηση: η πρόσβαση στην ελληνική τριτοβάθμια εκπαίδευση και η γέννηση των εισαγωγικών εξετάσεων σύμφωνα με την αρχαιολογική και γενεαλογική μέθοδο του M. Foucault από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του Πανεπιστημίου έως και την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964

Abstract

The subject of this thesis is the issue of students’ access to Greek higher education as well as the birth of the Panhellenic University entrance exams from the first years of the University’ s operation (1837) until the 1964 educational reform. My research method is based on M. Foucault’s archaeological and genealogical method. I have studied data based on the Archived of the Senate Secretariat (1917 - 1930) of the National and Kapodistrian University of Athens (Pergamos digital Library) and the Archives of the Senate Secretariat (1928 - 1955) of Aristotle University of Thessaloniki. Additionally, archives of the Proceedings of the meetings of the Faculties of the National and Kapodistrian University of Athens were studied (meetings on the debate on the introduction of entrance exams were chosen). Also, laws and articles of the daily press were studied. It was found that the establishment of the University was connected with the practice of the free admission to higher education. The high school diploma was the typical criterion to get into higher education because of the necessity of the new institution and in order to find a sufficient number of students. The Constitutional Monarchy (1864), the beginning of industrialization and the rise of the bourgeoisie, may guarantee basic individual freedoms, but also reasons for an ‘entrance’ exam arise. Among the new indirect disciplinary measures is the examination: combining surveillance and regulatory certifications, it extracts the cognitive ‘truth’ from individuals. Furthermore, the introduction of the examination practice was instituted by the Ordinance of 2905 (1922) which states that it will be valid during the School year of 1926-27. This is due to the legitimacy of civil servants (1911) and the passage of laws which regulated public sector recruitment, following participation in scheduled public competitions. The introduction of the entrance exams in the University Chemistry Faculty (1924) is linked to the pressure by the “polytechnic” discourse, the overproduction of chemists in the country as well as the possibility of the merger of chemistry faculties of the University and the Polytechnic.In 1926, the practice of entrance examinations was instituted, and in 1930 the ‘numerus clausus’ was incorporated into a social risk argument due to the overproduction of scientists and the anticipated improvement of the provided education. Ιn the Greek educational reality the following formations of examination discourse took the form of official practice: a) The examination practice within the University campus (1926 to 1938 and 1945 to 1954), b) the entrance examination practice within the University campus (1954 to 1962), c) the examination practice integrated into the context of Secondary Education with benchmarks of multilevel educational institutions (1938 to 1939 and 1964 to 1965).

Αντικείμενο της διατριβής συνιστά η πρόσβαση στην ελληνική Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, καθώς και η γέννηση των εισαγωγικών εξετάσεων από τα πρώτα χρόνια της λειτουργίας του Πανεπιστημίου έως την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση του 1964. Ερευνητική μέθοδος αποτέλεσε η αρχαιολογική και γενεαλογική μέθοδος του M. Foucault. Μελετήθηκαν τα Πρακτικά Συνεδριάσεων της Συγκλήτου του Πανεπιστημίου Αθηνών (1917 - 1930), του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης (1928 – 1955), τα Πρακτικά συνεδριάσεων των σχολών, οι νόμοι, τα διατάγματα και ο ημερήσιος Τύπος. Διαπιστώθηκε πως με την ίδρυση του Πανεπιστημίου καθιερώθηκε η πρακτική της ελεύθερης εγγραφής με προϋπόθεση την προσκόμιση του απολυτηρίου Γυμνασίου λόγω της παγίωσης του νέου θεσμού και της ανάγκης εύρεσης φοιτητών. Με την καθιέρωση της συνταγματικής μοναρχίας (1864), την έναρξη της εκβιομηχάνισης και την άνοδο της αστικής τάξης, μολονότι εξασφαλίζονται οι βασικές ατομικές ελευθερίες, αρθρώνονται λόγοι περί «εισιτήριας δοκιμασίας». Στους νέους, έμμεσους πειθαρχικούς καταναγκασμούς, που ενεργοποιούνται, ανήκει και η εξέταση: αποσπά τη γνωστική «αλήθεια» των ατόμων, συνδυάζοντας την επιτήρηση και την κανονιστική κύρωση. Οι άνθρωποι εκείνης της εποχής αναφέρονται στην εξέταση ως τρόπο ελέγχου των γνώσεων της εγκύκλιας παιδείας και περιορισμού του αυξανόμενου αριθμού των φοιτητών. Η εξεταστική πρακτική θεσμοθετείται με τον Οργανισμό του 2905 (1922) με μελλοντική πρόβλεψη της ισχύος της το 1926 – 27. Η καθιέρωση οφείλεται στην κατοχύρωση της νομιμότητας των δημόσιων υπαλλήλων (1911) και στην ψήφιση νόμων που ρυθμίζουν τις προσλήψεις στο δημόσιο τομέα, έπειτα από συμμετοχή σε προβλεπόμενους δημόσιους διαγωνισμούς. Ο ίδιος Οργανισμός καθορίζει τα πτυχία των σχολών αντιστοιχίζοντάς τα με αντίστοιχα επαγγελματικά δικαιώματα. Η καθιέρωση της εισιτήριας εξέτασης στο Χημικό του Πανεπιστημίου (1924) συνδέεται: με την πίεση που ασκήθηκε από τον «πολυτεχνικό λόγο», με το ζήτημα της υπερπαραγωγής των χημικών στη χώρα, καθώς και με την πιθανότητα συγχώνευσης του Χημικού του Πανεπιστημίου και του Χημικού του Πολυτεχνείου. Το 1926 θεσμοθετείται η εισιτήρια εξεταστική πρακτική, ενώ το 1930 συναρθρώνεται και ο numerus clausus στο πλαίσιο μιας επιχειρηματολογίας κοινωνικού κινδύνου λόγω της υπερπαραγωγής επιστημόνων. Ο προσδιορισμός του αριθμού εισακτέων, αποτέλεσμα της βιο – εξουσίας, φροντίζει για την ασφάλεια και τη ρύθμιση του πληθυσμού, ώστε να διασφαλιστεί η κοινωνική συνοχή. Στην ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα επικράτησαν οι ακόλουθοι σχηματισμοί εξεταστικού λόγου που έλαβαν τη μορφή επίσημης πρακτικής: α) η εξεταστική πρακτική εντός του πανεπιστημιακού χώρου (1926 – 1938 και 1945 – 1954), β) η πρακτική του εισιτήριου διαγωνισμού εντός του πανεπιστημιακού χώρου (1954 – 1962), γ) η εξεταστική πρακτική ενταγμένη στα χωρικά πλαίσια της Μέσης Εκπαίδευσης με συγκρητικά στοιχεία πολυεπίπεδων εκπαιδευτικών φορέων (1938 – 1939 και 1964 – 1965). Στην τελευταία πρακτική, εντάσσεται η εξεταστική πρακτική του Ακαδημαϊκού Απολυτηρίου, με την οποία συγκροτείται μία τελετουργικοποίηση του εξεταστικού λόγου στο πλαίσιο του κρατικού φιλελευθερισμού: το κράτος δεν προασπίζεται μόνον τις ατομικές ελευθερίες, αλλά παράγει, κατασκευάζει «μορφές» ελευθερίας, καθιερώνοντας ταυτόχρονα ελεγκτικές πρακτικές.