Ο ελληνικός εμφύλιος και η μετεμφυλιακή πραγματικότητα στην πεζογραφία της υπερορίας (1950-1955)

Abstract

This thesis investigates how the Greek Civil War and the sociopolitical realities it generated are depicted in Greek literary texts published in Romania in the period between 1950 and 1955. Greek authors who found themselves in exile in the various People's Republics of Europe and the USSR were faced with rejection by literary circles back home, from which they were effectively excluded. These texts are scarcely mediated records which provide the narrative of history with a useful context, created by a social group that is, to all intents and purposes, a community of memory. Politically active and still bearing the raw trauma of defeat, its members strive for vindication, for an affirmation of all that they fought for, never once losing hope of returning home one day. As political refugees, they struggle with basic survival and integration issues, all the while trying to toe a rigid Party line and living in a constant state of vigilance and fear lest their work be used as a tool to further Cold War politics. They adopt the principles of Socialist Realism in their work and they abide by the dictates of the Literary Circle, a section of the Party's Enlightenment Committee, which passes judgment on literary works and decides which get to be published. The thesis examines instances of both assertive reference and silence to explore how these authors revisited recent historical events in their memory and how they treated them in their writing. Their work never fails to ascribe an almost transcendent value to the KKE and to discuss the heroic spirit of the DSE at length. As the anticommunist state is being established, there is a shift in focus toward the reality of persecution, with descriptions of life in the prisons and places of exile like Makronissos. Other social groups represented through the heroes and heroines of these books include women, children and the young.

Η παρούσα διατριβή ερευνά τον τρόπο με τον οποίο αποτυπώνονται ο ελληνικός εμφύλιος πόλεμος και η κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα μετά από αυτόν στα πεζογραφικά κείμενα Ελλήνων λογοτεχνών που εκδόθηκαν στη Ρουμανία κατά τα έτη 1950-1955. Οι συγγραφείς που μετακινήθηκαν από την Ελλάδα στις Λαϊκές Δημοκρατίες και την ΕΣΣΔ βίωσαν την απόρριψη και τον αποκλεισμό τους από το λογοτεχνικό περιβάλλον της πατρίδας τους. Τα πεζογραφικά κείμενα αποτελούν καταγραφές, με μικρή διαμεσολάβηση, χρήσιμες για τη πλαισίωση της ιστορικής αφήγησης, δημιουργήματα μιας κοινωνικής ομάδας, που συνιστά κοινότητα μνήμης. Έχοντας ενεργό πολιτική δράση και ανεπούλωτο το τραύμα της ήττας, επιδιώκουν τη δικαίωση και την επιβεβαίωση του αγώνα τους διατηρώντας την ελπίδα και την αισιοδοξία του επαναπατρισμού τους. Βιώνουν προβλήματα επιβίωσης και προσαρμογής ως πολιτικοί πρόσφυγες και αυστηρούς κομματικούς περιορισμούς με έντονη την αγωνία τους να μη γίνουν τα έργα τους αντικείμενο εκμετάλλευσης στο ψυχροπολεμικό κλίμα της εποχής. Υιοθετούν το ρεύμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού και εναρμονίζονται στα κελεύσματα του Λογοτεχνικού Κύκλου, τμήματος της Επιτροπής Διαφώτισης, που κρίνει και γνωμοδοτεί για την έκδοση των έργων. Οι εμφατικές αναφορές αλλά και οι σιωπές των κειμένων εξετάστηκαν με σκοπό να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο οι λογοτέχνες ανέσυραν από τη μνήμη τους και διαχειρίστηκαν τα πρόσφατα ιστορικά γεγονότα. Επισημαίνεται η παρουσίαση της υπερβατικής αξίας του ΚΚΕ και οι εκτενείς αναφορές στο ηρωικό πνεύμα του ΔΣΕ. Καθώς συγκροτείται το αντικομμουνιστικό κράτος ασχολούνται με το καθεστώς των διώξεων αποτυπώνοντας την κατάσταση στις φυλακές και σε τόπους εξορίας, όπως η Μακρόνησος. Άλλες κοινωνικές ομάδες που αναδεικνύονται πρωταγωνιστές των λογοτεχνικών έργων είναι οι γυναίκες, οι νέοι και τα παιδιά.