Προς μια νέα έννοια της οικογένειας: η επίδραση της νομολογίας του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου στο ελληνικό δίκαιο ίδρυσης της συγγένειας

Abstract

This thesis examines the evolution of the notion of family relationships between parents and children in light of the case-law of the European Court of Human Rights (ECtHR) and the impact of this case-law on Greek law. In particular, this study focuses on the issue of filiation by examining all forms of relevant relationships, from traditional to modern ones. The thesis consists of two parts. The first part deals with the issue of the weakening of the influence of marriage upon the filiation, the principle of the best interests of the child as a catalyst in the issues of filiation, and the adoption of children by heterosexual couples and persons without a spouse or partner. The second part discusses the dimensions of medically assisted reproduction by heterosexual couples and the establishment of kinship between children and same-sex couples or persons with same-sex orientation. All the above chapters aim to identify common grounds or points of conflict between Greek family law on filiation and the European standards with the ECtHR case law being the point of reference. Over the last forty years, and in particular since the judgment of Marckx v Belgium in 1979, the ECtHR has been instrumental in shaping the concept of family on a pan-European scale, thus contributing to the harmonization of national legal systems in this field. The filiation is at the core of this concern and has been the subject of a large number of individual applications lodged before the ECtHR. These applications have instigated the examination and in depth analysis on a number of issues and aspects linked to filiation by the Court. Taking into account that the ECtHR interprets the Convention in an authoritative manner, its judgments are not only of relevance to the respondent States, but produce res interpretata for all the Contracting Parties. Given the supranational force of the ECHR, which is provided for in Article 28 (1) of the Constitution, the Greek legislator is expected to follow any legal developments taking place in Strasbourg in order to harmonise the provisions of Greek law with the obligations arising from the ECHR, as interpreted by the ECtHR. The thesis explores all relevant issues by examining whether the provisions of national law are compatible with the ECHR. If a point of conflict is found, the study proceeds to suggest an interpretation, which is in conformity with the ECHR with the aim of ensuring systematic unity of the Greek legal order. The case-law of the ECtHR shapes the evolution of the concept of family at a pan-European level. Family law issues seem to spearhead the trends in jurisprudence, being the fastest-growing part of the Court's case-law. Updating on any developments in this case-law is necessary in order to keep Greek law at the forefront of European and international Law.

Η διδακτορική διατριβή εξετάζει την μετεξέλιξη της έννοιας των οικογενειακών σχέσεων μεταξύ γονέων και παιδιών στη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ) και την επίδραση της νομολογίας αυτής στο ελληνικό δίκαιο. Ειδικότερα, η εν λόγω μελέτη εστιάζει στο ζήτημα της ίδρυσης σχέσης μεταξύ γονέων και παιδιών, εξετάζοντας όλες τις μορφές των εν λόγω σχέσεων, από τις πιο παραδοσιακές έως τις πιο νεωτερικές. Η διατριβή αποτελείται από δυο μέρη: Το πρώτο μέρος της διατριβής εξετάζει τα ζητήματα της εξασθένισης της επίδρασης του γάμου στη θεμελίωση της συγγένειας, της αρχής της προστασίας του συμφέροντος του παιδιού ως καταλύτη στα ζητήματα θεμελίωσης και προσβολής της πατρότητας, καθώς και της υιοθεσίας ανηλίκων από ετερόφυλα ζευγάρια και πρόσωπα χωρίς σύζυγο ή σύντροφο. Στο δεύτερο μέρος αναλύονται οι προβληματικές της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής από ετερόφυλα ζευγάρια και της απόκτησης παιδιών από ομόφυλα ζευγάρια και πρόσωπα με ομοφυλοφιλικό σεξουαλικό προσανατολισμό. Σε όλα τα παραπάνω κεφάλαια, επιχειρείται ο εντοπισμός των σημείων σύμπλευσης ή σύγκρουσης του ελληνικού οικογενειακού δικαίου της συγγένειας με τις ευρωπαϊκές επιταγές, έχοντας ως αφετηρία τη νομολογία του ΕΔΔΑ. Τα τελευταία σαράντα χρόνια και συγκεκριμένα από την έκδοση της απόφασης Marckx κατά Βελγίου, το 1979, έως σήμερα, το ΕΔΔΑ έχει συμβάλει καθοριστικά στη διαμόρφωση του θεσμού της οικογένειας σε πανευρωπαϊκή κλίμακα και την προοδευτική εναρμόνιση των εθνικών εννόμων τάξεων στο πεδίο αυτό. Η ίδρυση της συγγένειας βρίσκεται στον πυρήνα του σχετικού προβληματισμού και έχει αποτελέσει το αντικείμενο μεγάλου αριθμού ατομικών προσφυγών ενώπιον του ΕΔΔΑ. Με αφορμή τις τελευταίες, το Δικαστήριο έχει εξετάσει και αναλύσει σε βάθος πλειάδα ζητημάτων και όψεων της θεματικής αυτής. Στο μέτρο που, με βάση την ΕΣΔΑ, το ΕΔΔΑ έχει αναλάβει τον ρόλο του αυθεντικού ερμηνευτή της Σύμβασης, οι αποφάσεις του δεν ενδιαφέρουν μόνο τα εναγόμενα κράτη στις επιμέρους υποθέσεις, αλλά παράγουν ερμηνευτικό δεδικασμένο έναντι όλων των συμβαλλομένων μερών. Με δεδομένη την αυξημένη τυπική ισχύ της ΕΣΔΑ, όπως αυτή κατοχυρώνεται από το άρθρο 28 παρ. 1 του Συντάγματος, αντιλαμβάνεται κανείς ότι ο Έλληνας νομοθέτης και ο εφαρμοστής του δικαίου καλούνται να παρακολουθήσουν τις νομολογιακές εξελίξεις στο Στρασβούργο προκειμένου να εναρμονίσουν τις διατάξεις της ελληνικής έννομης τάξης με τις υποχρεώσεις που απορρέουν από την ΕΣΔΑ, όπως αυτή ερμηνεύεται από το ΕΔΔΑ. Για όλα τα επιμέρους ζητήματα που αναλύονται, ερευνάται κατά πόσον οι διατάξεις του εσωτερικού δικαίου συνάδουν ή όχι προς την ΕΣΔΑ. Στην περίπτωση της αντίθεσης, εντοπίζεται η σύμφωνη προς την ΕΣΔΑ ερμηνεία που εξασφαλίζει συστηματική ενότητα και αρτίωση της ελληνικής έννομης τάξης. Η νομολογία του ΕΔΔΑ συγκαθορίζει τη μετεξέλιξη της έννοιας της οικογένειας σε πανευρωπαϊκή κλίμακα. Ο σχετικός προβληματισμός φαίνεται να συνιστά σήμερα την αιχμή του δόρατος των νομολογιακών τάσεων στο Στρασβούργο, αποτελώντας το ταχύτερα εξελισσόμενο κομμάτι της εν γένει νομολογίας του Δικαστηρίου. Η ενημέρωση για τα τεκταινόμενα στο ΕΔΔΑ και η εμπέδωσή τους αποτελούν προϋπόθεση για να κρατηθεί η ελληνική έννομη τάξη στην ευρωπαϊκή και διεθνή πρωτοπορία.