Οι βιοϊατρικές τεχνολογίες και η ανθρωπολογία τους: μια επανερμηνεία της καντιανής προβληματικής

Abstract

The dynamic of the relentless development occurring in the fields of reproductive medicine (assisted reproductive technologies) and genetic engineering (gene editing interventions) intertwines with a precarious human aspiration of mastery and domination over nature, that takes the illusive form of an «improvement» of the assumption of human self-referential within the spectrum of the real. In this respect, the complexity of various human aspects is subjected to an ultimate imperilment, in the absence of a (bio)ethical dialectic, that is primary concerned with the anthropological problem. The current dissertation challenges the anthropological stake of the expanded use of biomedical potentials reproductive, as well as enhancing technologies , in the form of a conceptual review of the overarching terms that structure the moral status of human beings, which results in an emergence of the moral presuppositions of an ontology of being. The anthropological intrusion into the innermost of the essence of the ontological identity passes through a reinterpretation of the Kantian Transcendental Dialectic, that sets Immanuel Kant’s system of morality and anthropology as a reference point, which is primarily founded on the universality of an a priori essential morality that is actualized through the way human being interferes with its liberty. In this context, the treatise initially examines the conditions of the teleological redefinition of medical science, whereupon it elaborates the most representative categories of critical reviews of the abusive use of biotechnological potentials, aiming to reveal the primary terms of human essence that appear to be at stake due to the misuse of biomedical technologies, namely autonomy, liberty, dignity, as well as human rights, which shape the specific moral status of human being. Furthermore, we examined the different conceptions of autonomy, as the primary (bio)ethical term, which appears to be the fundamental principle of all the other human aspects mentioned above. As a result, we illustrated the Kantian conception, that intertwines autonomy with the notions of dignity and liberty, as the most appropriate attempt to provide the term with the normative sense that is capable of placing it in the genuine scope of morality. In this respect, we examined critically the contemporary tension of using the term «procreative autonomy» or, alternatively, «reproductive liberty» , that aims at the legalization of various biotechnological applications with precarious extensions. We also considered the issue of human rights foundation and we proposed a Kantian perspective of their conception, based on the Kantian notion of moral autonomy and dignity, as the ultimate intrinsic value of the rational agent that traces to the sphere of transcendental. In the context of illustrating the structural interconnection between rights and obligations, as well as the condition of priority of moral obligations over right claims, we analyzed the Kantian conception of duties, underling the one of the duties of virtue, that, as we argued, constitute the primary terms of the legal acclaim of human rights. Under this condition, we elaborated critically the issue of invoking a right to procreative autonomy, whereas we attempted to highlight the necessity of a legal recognition of three fundamental moral rights, namely the right to dignity, the right to an open future, as well as the right to ethical and moral self-undestanding, as indispensable moral presuppositions of an ontology of being. We concluded by a critical examination of some of the various aspects of the disruption that occurs in the moral nature of rational humanity, concerning genetic paternalism of corporeal being (non therapeutic interventions), as well as the manipulation of the sociobiological texture of the ethical way of existing (multiple parenting), aiming to a new type of biopolitics with genuinely moral orientation and anthropocentric vision.

Η δυναμική της ατέρμονης ανάπτυξης της αναπαραγωγικής ιατρικής (τεχνολογίες ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής) και της γενετικής μηχανικής (επεμβάσεις στο γονιδίωμα) συνυφαίνεται με την απόβλεψη του ανθρώπου σε μία εξουσιαστικού τύπου κυριάρχηση στη φυσικότητα, η οποία ενέχει την προοπτική μίας επίφασης «βελτίωσης» της ανάληψης της αυτοαναφορικότητάς του εντός του φάσματος του πραγματικού. Υπό το πρίσμα αυτό, η πολυπλοκότητα των ανθρώπινων εκφάνσεων τελεί υπό όρους έσχατης διακινδύνευσης, ερήμην μίας (βιο)ηθικής διαλεκτικής που θέτει στο επίκεντρο το ίδιο το ανθρωπολογικό πρόβλημα. Αντικείμενο της εν λόγω διατριβής αποτελεί η ενδελεχής διερεύνηση του ανθρωπολογικού διακυβεύματος των συνιστωσών της διευρυμένης χρήσης των βιοϊατρικών δυνατοτήτων αναπαραγωγικών και ενισχυτικών , εν είδει μίας εννοιολογικής επανεπίσκεψης των πρωταρχικών όρων του ηθικού status του ανθρώπινου, η οποία καταλήγει στην ανάδειξη των ηθικών προϋποθέσεων μίας οντολογίας της ύπαρξης. Η ανθρωπολογική διείσδυση στα εσώτερα της ουσίας της οντικής ταυτότητας διέρχεται μία επανερμηνεία της Καντιανής Υπερβατολογικής Διαλεκτικής που θέτει, ως σημείο αναφοράς, το ηθικο-ανθρωπολογικό σύστημα του Immanuel Kant, το οποίο ερείδεται πρωτογενώς στην καθολικότητα μίας a priori νομοτελειακής ηθικής που αναλαμβάνει την πραγμάτωσή της διαμέσου του ενεργήματος της ελευθερίας του ανθρώπινου όντος. Στο πλαίσιο αυτό, εξετάσαμε, αρχικώς, τις προκείμενες του τελεολογικού επαναπροσδιορισμού της ιατρικής επιστήμης. Ακολούθως, επεξεργαστήκαμε τις αντιπροσωπευτικότερες κατηγορίες κριτικών κατά της καταχρηστικής μεταχείρισης των βιοτεχνολογικών δυνατοτήτων, με απόβλεψη στην ανάδειξη των πρωταρχικών όρων του διακυβεύματος της ανθρώπινης ουσίας από τις βιοτεχνολογικές χρήσεις, ήτοι της αυτονομίας, της ελευθερίας, της αξιοπρέπειας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, που συνθέτουν το ιδιότυπο ηθικό status του ανθρώπινου. Κατόπιν ενδελεχούς επεξεργασίας των διαφορετικών συλλήψεων της αυτονομίας, ως του πρωταρχικού (βιο)ηθικού όρου, ο οποίος συνιστά θεμελιακή αρχή όλων των έτερων προαναφερθεισών ανθρώπινων εκφάνσεων, προκρίναμε την καντιανή εκδοχή θεώρησής της, που είναι σύμφυτη με τις έννοιες της ελευθερίας και της αξιοπρέπειας, ως την πλέον κατάλληλη απόπειρα απόδοσης της κανονιστικής χροιάς της εννοιολόγησής της, με την οποία αναλαμβάνει το γνησίως ηθικό της περιεχόμενο. Υπό το πρίσμα αυτό, ασκήσαμε κριτική στις σύγχρονες τάσεις χρήσης της έννοιας της «αναπαραγωγικής αυτονομίας» ή αλλιώς, της «τεκνοποιητικής ελευθερίας» , που προσβλέπουν στη νομιμοποίηση βιοτεχνολογικών εφαρμογών με επισφαλείς προεκτάσεις. Στη συνέχεια, διεισδύσαμε στη φύση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και πραγματευτήκαμε το ζήτημα της θεμελίωσής τους, υιοθετώντας μία καντιανή προοπτική θεώρησής τους, η οποία ερείδεται στην καντιανή έννοια της ηθικής αυτονομίας και της αξιοπρέπειας, ως απόλυτης εσωτερικής αξίας του έλλογου υποκειμένου, που ανάγεται στη σφαίρα του υπερβατικού. Στο πλαίσιο της ανάδειξης της δομικής διασύνδεσης δικαιώματος-υποχρέωσης, καθώς και της συνθήκης της προτεραιότητας των ηθικών υποχρεώσεων έναντι των αξιώσεων δικαιωμάτων, εισδύσαμε στην υφή της έννοιας των καθηκόντων, όπως αναπτύσσονται από τον Kant, και, ιδίως, των καθηκόντων αρετής, τα οποία, όπως καταδείξαμε, συνιστούν πρωταρχικούς όρους της δικαιϊκής αναγνώρισης των δικαιωμάτων. Βάσει της εν λόγω συνθήκης, ασκήσαμε κριτική στο εγχείρημα της επίκλησης ενός δικαιώματος στην αναπαραγωγική αυτονομία, ενώ επιχειρήσαμε να εξάρουμε την αναγκαιότητα της αναγνώρισης τριών θεμελιακών ηθικών δικαιωμάτων, του δικαιώματος στην αξιοπρέπεια, του δικαιώματος στο ανοιχτό μέλλον, καθώς και του δικαιώματος στην εθική και ηθική αυτοκατανόηση, ως αναπαλλοτρίωτων ηθικών προϋποθέσεων της οντολογικής ύπαρξης. Τέλος, αποπειραθήκαμε να προσεγγίσουμε κριτικά ορισμένες από τις ποικίλες εκφάνσεις της διασάλευσης της ηθικής φύσης της έλλογης ανθρωπότητας, τόσο σε ό,τι αφορά στο γενετικό πατερναλισμό του ενσώματου είναι (μη θεραπευτικές επεμβάσεις στο γονιδίωμα), όσο και στη χειραγώγηση της βιολογικο-κοινωνικής υφής του εθικού τρόπου ύπαρξης (πολλαπλή γονεϊκότητα), με απώτατη απόβλεψη σε μία νέου τύπου βιο-πολιτική με γνήσια ηθικό προσανατολισμό και ανθρωποκεντρικό όραμα.