Έμφυλος πολιτικός λόγος στον ελληνικό τύπο: κοινωνικές αναπαραστάσεις της συμμετοχής των γυναικών στον συνδικαλισμό και την τρομοκρατία 2002 - 2005

Abstract

The aim of this dissertation is to study the social representations of women involved in conventional and non-conventional forms of political action. The study focuses on the way in which four large circulation newspapers of the Greek press portray, on the one hand, women working in the Palko, Klostiria Naoussis and Yvonni Stores industries, who participated in trade union actions and mobilizations, and on the other, women accused of participation to the terrorist organizations of the ELA and November 17th. From the point of view of the theoretical principles of Phenomenology, social constructivism and post-structural feminist approaches, it was examined how the press represents, produces and reproduces meanings about the relationship between women and politics.Based on a post-structural approach to discourse analysis, we analyze the discourses articulated in a total of 1,000 news articles, published during the period 2002-2005 in the newspapers Kathimerini, Rizospastis, Ta Nea and To Vima. A variety of categories of equal and stereotypical representation of the identity and action of women emerge. At the level of the alleged identity of women in trade unionism, it was observed that on the one hand emphasis was placed on characteristics such as maternity, ethnicity, outward appearance and age. On the other hand, however, it was found that women were also portrayed as workers who lost their jobs, without always emphasizing the gender dimension. The women who were accused of participation in terrorist organizations were presented with a similar emphasis on issues such as maternity, outward appearance and as innocent victims, but also noted were the features of nationality, political ideology and economic status. The discourse under study also shows an ambivalence towards these women as it also articulates elements of political and economic independence which do not fall within stereotypical gender frameworks. With regard to the action represented, similarities and differences were observed in the central ways of representation of women in trade unionism and terrorism. Two common themes emerge, as dynamic women and as victims. In conventional politics, the depicted women were shown to demonstrate and fight energetically for their labor rights. In the case of political action fitting the category of the unconventional, however, the discourse shows ambivalence as, while women are depicted actively and in key roles in organizations, the forcefulness shown is intersected with elements of demonization that contribute to the devaluation of the political action of these women. Similarly, the narrative techniques tracked in the coverage, which portrays women in both categories as innocent victims, also work to depict the women engaging in conventional political behavior as too weak to manage the state of unemployment and the women of non conventional as politically dependent on their erotic partners-comrades.

Στόχος της παρούσας διατριβής είναι να μελετήσει τις κοινωνικές αναπαραστάσεις των γυναικών που συμμετέχουν σε συμβατικές και μη συμβατικές μορφές πολιτικής δραστηριοποίησης. Η μελέτη επικεντρώθηκε στον τρόπο με τον οποίο τέσσερις ευρείας κυκλοφορίας εφημερίδες του ελληνικού τύπου απεικονίζουν από τη μία πλευρά, τις γυναίκες εργαζόμενες στις επιχειρήσεις Πάλκο, Κλωστήρια Ναούσης και Υβόννη Στορς, που συμμετείχαν σε συνδικαλιστικές ενέργειες και κινητοποιήσεις και από την άλλη γυναίκες που κατηγορήθηκαν για συμμετοχή στις τρομοκρατικές οργανώσεις του ΕΛΑ και της 17 Νοέμβρη. Το υλικό που μελετήθηκε δημοσιεύτηκε κατά το διάστημα 2002-2005. Μέσα από την οπτική των θεωρητικών αρχών της Φαινομενολογίας, του κοινωνικού κονστρουκτιβισμού και των μεταδομιστικών φεμινιστικών προσεγγίσεων εξετάστηκε πώς ο έντυπος λόγος αναπαριστά, παράγει και αναπαράγει νοήματα για τη σχέση ανάμεσα στις γυναίκες και την πολιτική. Βασισμένοι σε μία μεταδομιστική προσέγγιση της ανάλυσης λόγου οδηγηθήκαμε στην ανάλυση των λόγων που αρθρώνονται σε συνολικά 1000 άρθρα, επιλεγμένα από τις εφημερίδες Καθημερινή, Ριζοσπάστης, Τα Νέα και Το Βήμα. Μέσω αυτής προέκυψε μία ποικιλία κατηγοριών ισότιμης αλλά και στερεοτυπικής αναπαράστασης της ταυτότητας και δράσης των γυναικών. Στο επίπεδο της προβαλλόμενης ταυτότητας των γυναικών στο συνδικαλισμό παρατηρήθηκε ότι από τη μία πλευρά δόθηκε έμφαση σε έμφυλα χαρακτηριστικά όπως η μητρότητα, η εθνικότητα, η εξωτερική εμφάνιση και η ηλικία. Από την άλλη ωστόσο, βρέθηκε ότι οι γυναίκες απεικονίστηκαν ως εργαζόμενοι που έχασαν τη δουλειά τους, χωρίς να τονίζεται πάντα η έμφυλη διάσταση. Οι γυναίκες που είχαν κατηγορηθεί ότι συμμετείχαν στις τρομοκρατικές οργανώσεις παρουσιάστηκαν μέσω παρόμοιων εικόνων όπως αυτή της μητρότητας, της εξωτερική εμφάνισης και των αθώων θυμάτων αλλά επιπλέον, αναδείχθηκαν χαρακτηριστικά της εθνικότητας, της πολιτικής ιδεολογίας και της οικονομικής κατάστασης. Ειδικότερα, ο υπό μελέτη λόγος πρόβαλε μία αμφιταλάντευση ή/και αμηχανία σε αυτές τις γυναίκες καθώς παρατηρήθηκαν στοιχεία πολιτικής και οικονομικής ανεξαρτησίας στην προβαλλόμενη ταυτότητα που δεν εμπίπτουν σε έμφυλα κανονιστικά πλαίσια αλλά αντιθέτως οδηγούνται στην προβληματοποίηση αυτών. Όσον αφορά την προβαλλόμενη δράση παρατηρήθηκαν ομοιότητες και διαφορές στους κεντρικούς τρόπους αναπαράστασης των γυναικών στο συνδικαλισμό και την τρομοκρατία. Αναπαραστάθηκαν μέσω δύο κοινών θεματικών ως δυναμικές γυναίκες και ως θύματα. Στη συμβατική πολιτική απεικονίστηκαν να διαδηλώνουν και να αγωνίζονται μαζικά για τα εργασιακά τους δικαιώματα. Στην περίπτωση όμως της μη συμβατικής, ο λόγος εμφάνισε στοιχεία αμφιταλάντευσης καθώς από τη μία οι γυναίκες απεικονίζονται να συμμετέχουν ενεργά και σε κομβικούς ρόλους στις οργανώσεις. Από την άλλη όμως, η δυναμικότητα που προβάλλεται συνυφαίνεται με στοιχεία δαιμονοποίησης που συντελούν στην υποτίμηση της πολιτικής δράσης αυτών των γυναικών. Σε παρόμοια αποτελέσματα οδήγησε και η αφηγηματική τεχνική που προβάλλει τις γυναίκες των δύο κατηγοριών ως αθώα θύματα: απεικονίζει τις μεν αδύναμες να διαχειριστούν την κατάσταση της ανεργίας και τις δε πολιτικά εξαρτημένες από τους ερωτικούς συντρόφους τους.