Το πρόβλημα του κακού στην Παλαιά Διαθήκη και στην ιουδαїκή αποκαλυπτική γραμματεία

Abstract

The aim of the present thesis is to provide an overall and comprehensive presentation of Hebrew religious thought evolution on the problem of evil based on the Old Testament and Jewish Apocalyptic texts. The analysis of the theme is presented in two parts. The first part deals with the problem of evil in the Old Testament: there is a dominant perception that pain and evil derive from Yahweh and also that Israel’s sufferings are the righteous punishment of God for the sins of his people (Deuteronomist, Prophets). This traditional explanation of evil is challenged during the exile. Later in the Judaism the teaching of Ezekiel about the righteous individual retribution becomes a theological theory, which serves as a base for the construction of theodicy. The second part examines the problem of evil in Jewish Apocalyptic Literature: the question of evil’s origin (if not due to God) and the demand of a satisfactory explanation lead the apocalyptic writers to the world of spirits. Consequently, an “explosion” of demonology emerges and becomes the foundation of the new interpretation (e.g. the myth of angels “fall” and the myth of Satan “fall”). On the other hand, the Adam story and the theory of the Yeçer Hara or “evil inclination” provide different explanations. Finally, a summary of the Hebrew thought evolution on the problem of evil is presented in the Epilogue, in the form of a recapitulation.

Σκοπός της διατριβής είναι να προσφέρει μια – κατά το δυνατόν – συνολική και συνεκτική παρουσίαση της εξέλιξης της θρησκευτικής σκέψης του Ισραήλ πάνω στο πρόβλημα του κακού με βάση τα κείμενα της Παλαιάς Διαθήκης και της ιουδαϊκής αποκαλυπτικής γραμματείας. Η διαπραγμάτευση του θέματος γίνεται σε δύο μέρη. Στο Α΄ Μέρος εξετάζεται το πρόβλημα του κακού στην Παλαιά Διαθήκη: η αντίληψη ότι κακό και πόνος προέρχονται από το Γιαχβέ κυριαρχεί, όπως και η ερμηνεία του πόνου και των βασάνων του Ισραήλ ως δίκαιης τιμωρίας του Θεού για τις αμαρτίες του (Δευτερονομιστής, προφήτες). Έντονη αμφισβήτηση αυτής της παραδοσιακής θέσης για το κακό παρατηρείται την περίοδο της βαβυλώνιας αιχμαλωσίας, ενώ αργότερα στον Ιουδαϊσμό η διδασκαλία του Ιεζεκιήλ για δίκαιη ατομική ανταπόδοση μετατρέπεται σε θεολογική θεωρία και με βάση αυτήν επιχειρείται να οικοδομηθεί μια θεοδικία. Στο Β΄ Μέρος εξετάζεται το πρόβλημα του κακού στα πλαίσια της ιουδαϊκής αποκαλυπτικής γραμματείας: η απάντηση στο ερώτημα από που προέρχεται το κακό, αν δεν οφείλεται στο Θεό, αναζητείται στο χώρο των πνευμάτων με αποτέλεσμα την «έκρηξη» της δαιμονολογίας. Σ’ αυτήν στηρίζεται η νέα ερμηνεία και διαμορφώνει το μύθο για την «πτώση» των αγγέλων, τη διδασκαλία για τους πέντε Σατάν και την αφήγηση για την «πτώση» του Σατανά και των αγγέλων του. Από την άλλη πλευρά η αφήγηση για την «πτώση» του Αδάμ και η θεωρία της «πονηρᾶς καρδίας» ή «πονηρᾶς ροπῆς» προσφέρουν διαφορετικές ερμηνείες για την προέλευση του κακού. Τέλος στον Επίλογο παρέχεται μια συνοπτική παρουσίαση – υπό μορφή ανακεφαλαίωσης – της εξέλιξης της θρησκευτικής σκέψης του Ισραήλ πάνω στο πρόβλημα του κακού.