Η κοινωνική ασφάλιση ως ανθρώπινο δικαίωμα: νομικές και πολιτικές παράμετροι στη νοτιοανατολική Ευρώπη: συγκριτική επισκόπηση Ελλάδας και Βουλγαρίας

Abstract

The term ‘social insurance’ historically pre-existed the term ‘social security’. The entitlement to social benefits was established as a right to cover lack of income for employees in the event of social risks. Therefore, social insurance can be seen as the ‘natural’ beginning of an institu-tional framework that gradually came to expand and to incorporate both benefit recipients and non-workers. This has resulted in the two concepts being often presented as identical. Today, the human right to social security encompasses the right to access benefits as a compensation for the emergence of social risks and contingencies, both in cash and in kind. This study examines the normative content of the right affirmed in international statutes in the light of three ethical ideals: the concept of need, the principle of equality and freedom. In addition, the analysis of the constituent elements of social security results from the research and compa-rative assessment of a number of national reports and judicial cases that have been examined over time by the treaty bodies responsible for the authentic interpretation of the international treaties and conventions. Since national social security systems are socio-economic and political sub-systems, both the legal examination of national regulations in Greece and Bulgaria as well as the intertemporal study of standards and recommendations to both States (from the ratification of the international treaties to date) refer to interacting factors such as prevailing political choices, the economic crisis, unemployment, labor relations and popu-lation ageing. It is demonstrated that these two countries are unable to achieve the levels of protection laid down by the statutes of the main international and regional organizations protecting the right to social security. Political interventions aimed at urgently needed reforms of the national social security systems retreat when they face either the dominant global trend of severe fiscal constraints or the strong resistance of societies who are determined to defend an ineffective status quo even if it inherently produces inequalities and has long ago led to the unsustainability of national systems.

Ο όρος «κοινωνική ασφάλιση» προϋπήρξε ιστορικά του όρου «κοινωνική ασφάλεια». Η ανα-ζήτηση κοινωνικών παροχών καθιερώθηκε ως δικαίωμα οικονομικής εξασφάλισης των εργα-ζομένων σε περίπτωση επέλευσης ασφαλιστικών – κοινωνικών κινδύνων. Η κοινωνική ασφάλιση, λοιπόν, αποτέλεσε τη ‘‘φυσική’’ αρχή ενός θεσμικού πλαισίου που επεκτάθηκε και σταδιακά συμπεριέλαβε στους δικαιούχους παροχών και τους μη εργαζόμενους. Τούτο είχε ως αποτέλεσμα οι δύο έννοιες συχνά να παρουσιάζονται ως ταυτόσημες. Σήμερα, το ανθρώπινο δικαίωμα στην κοινωνική ασφάλεια επιτάσσει τη χορήγηση παροχών ως αποζημίωση για την εμφάνιση των ασφαλιστικών κινδύνων σε χρήμα, αλλά και σε είδος, όπως η άμεση παροχή ιατρικών υπηρεσιών. Η παρούσα διδακτορική διατριβή επιχειρεί αρχικά την εξέταση της κανονιστικής ισχύος του δικαιώματος στα διεθνή καταστατικά κείμενα υπό το πρίσμα τριών φιλοσοφικών ιδανικών: την έννοια της ανάγκης, την ισότητα και την ελευθερία. Επιπλέον, η ανάλυση των συστατικών χαρακτηριστικών της κοινωνικής ασφάλειας προκύπτει από την έρ-ευνα και συγκριτική αξιολόγηση πληθώρας εθνικών εκθέσεων και δικαστικών υποθέσεων που εξετάστηκαν διαχρονικά από τα επιφορτισμένα με την αυθεντική ερμηνεία των διεθνών συμ-βάσεων όργανα. Δεδομένου ότι τα εθνικά συστήματα κοινωνικής ασφάλισης αποτελούν κοινωνικοοικονομικά και πολιτικά υποσυστήματα, τόσο η νομική εξέταση των εθνικών ρυθμίσεων σε Ελλάδα και Βουλγαρία όσο και η διαχρονική (από την επικύρωση των διεθνών συμβάσεων μέχρι σήμερα) μελέτη των προτύπων και συστάσεων προς τα δύο κράτη, επικου-ρείται από τον εντοπισμό αλληλεπιδρώντων παραγόντων, όπως οι κυρίαρχες πολιτικές επιλο-γές, η οικονομική κρίση, η ανεργία, οι εργασιακές σχέσεις, καθώς και η δημογραφική γήραν-ση. Διαπιστώνεται ότι πρόκειται για δύο κράτη τα οποία αδυνατούν να επιτύχουν τα επίπεδα προστασίας που ορίζουν τα καταστατικά κείμενα των κυριότερων διεθνών και περιφερειακών οργανισμών προστασίας του δικαιώματος στην κοινωνική ασφάλεια. Οι πολιτικές παρεμ-βάσεις για την επιτακτικά αναγκαία μεταρρύθμιση των ασφαλιστικών συστημάτων υποχω-ρούν όταν βρίσκονται αντιμέτωπες είτε με την κυρίαρχη παγκόσμια τάση αυστηρών δημοσιο-νομικών περιορισμών είτε με την ισχυρή αντίσταση των κοινωνιών για την προάσπιση έστω και ενός αναποτελεσματικού «status quo», που εγγενώς παράγει ανισότητες και έχει προ πολλού οδηγήσει στη μη βιωσιμότητα των εθνικών συστημάτων.