Ο θεσμός των λογοτεχνικών βραβείων στην Ελλάδα (1910-1942)

Abstract

This doctoral thesis deals with the institution of literary awards in Greece during the period1910-1942 and explores its importance in the evolution of Greek literary history. Through theexamination of a large number of primary archival evidence (which is presented as a cataloguein the appendix), I attempt to reconstruct the stages by which a number of awards, medals ofhonour and contests were organised and critically received, as well as the legal and socialnetwork involved. Based on this evidence, I argue that literary prizes were used as keyinstruments for the gradual formation of a code of values, officially approved as nationallyrepresentative, which at first focused on the national era and later formed a timeless andhyperlocal ideological construction. The two parts of the thesis correspond with the two phasesduring which this process took place, namely the period 1910-1923, during which the Greeknation was for the most part at war, and the mainly peaceful period 1923-1942. In Chapters 1and 4, I describe the transition from the validating mechanisms of the first period to a new typeof literary awards. As it appears from the data analysis of Chapters 2 and 5, the awards of thefirst period were organised on the basis of a centralized administrative system (either under thedirect control of the departments of the liberal governments of the time, or via prestigiouscultural institutions, acting in the absence of a national academy), with private bequests andother types of grants. On the other hand, the awards of the second period appear to fall under anew organisational model, by which the administrative role of the publishing industry, literaryassociations and various individual clubs and social agencies was upgraded, while thegovernment pledged large annual sums which were awarded to any literary work that wasevaluated as being national in nature. Finally, in Chapters 3 and 6 I analyse the reclassificationof values which relate to the transition from one validation system to the other. During the warperiod, a strictly-classified value code prevailed, one that derived from the literary output of the“Generation of 1880”. For the most part, any literature that displayed divergence from thatmodel was degraded resulting in strong reactions from the opposition press and from excludedauthors. In contrast, during the interwar period, the social effect of the existing literary elite waslimited as a broad “anti-academic” front was formed by heterogeneous authors who demandedinstitutional recognition. Through this process, Cavafy, Sikelianos and Papadiamantis wererecognized as institutionally acceptable aesthetic values, whilst two literary groups appeared asvying for succession of the generally accepted national poet Kostis Palamas.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή πραγματεύεται τον θεσμό των λογοτεχνικών βραβείων στηνΕλλάδα της περιόδου 1910-1942 και διερευνά τη σημασία του για την εξέλιξη της λογοτεχνικήςιστορίας. Μέσα από την εξέταση ενός μεγάλου αριθμού πρωτογενών αρχειακών τεκμηρίων (ταοποία παρατίθενται υπό μορφήν καταλόγου σε παράρτημα της εργασίας) συντελείται ηανασυγκρότηση των σταδίων διοργάνωσης, θέσπισης, λειτουργίας και κριτικής πρόσληψηςενός πλήθους βραβείων, παρασήμων, μεταλλίων και διαγωνισμών, ενώ παράλληλαδιερευνάται το συναφές δίκτυο κοινωνικών συσχετισμών. Με βάση αυτά τα δεδομένα,προβάλλεται και υποστηρίζεται ο ισχυρισμός ότι τα εν λόγω λογοτεχνικά βραβεία συντέλεσανκαθοριστικά στη σταδιακή διαμόρφωση ενός αξιακού κώδικα, επισήμως εγκεκριμένου ωςεθνικά αντιπροσωπευτικού, στην αρχή επικεντρωμένου στο τρέχον εθνικό παρόν και στησυνέχεια διαμορφωμένου ως μιας α-χρονικής και υπερ-τοπικής ιδεολογικής κατασκευής. Ταδύο μέρη της εργασίας αντιστοιχούν στις δύο φάσεις, κατά τις οποίες –όπως προκύπτει–συντελέστηκε αυτή η διαδικασία, αφενός δηλαδή στην περίοδο 1910-1923 (στο μεγαλύτερομέρος της οποίας το ελληνικό κράτος βρισκόταν σε εμπόλεμη κατάσταση) και αφετέρου στηνως επί το πλείστον ειρηνική περίοδο 1923-1942. Στα Κεφάλαια 1 και 4 παρουσιάζεται ηδιαδικασία μετάβασης από τους επικυρωτικούς μηχανισμούς της πρώτης περιόδου σε ένα νέουτύπου σύστημα λογοτεχνικών βραβείων. Όπως προκύπτει από την ανάλυση των δεδομένωντων Κεφαλαίων 2 και 5, τα βραβεία της πρώτης περιόδου διοικούνταν συγκεντρωτικά είτεαπευθείας από υπηρεσίες των βενιζελικών κυβερνήσεων είτε από υψηλού κύρουςπολιτισμικούς θεσμούς, που υποκαθιστούσαν την έλλειψη της Ακαδημίας, επί τη βάσειιδιωτικών κληροδοτημάτων και άλλου τύπου οικονομικών δωρεών. Από την άλλη, τα βραβείατης δεύτερης περιόδου εμφανίζονται να υπάγονται σε ένα νέο οργανωτικό σχήμα, στο οποίοήταν αναβαθμισμένος ο διοικητικός ρόλος των εκδοτικών επιχειρήσεων, των λογοτεχνικώνσωματείων και των διαφόρων συλλόγων και κοινωνικών φορέων, ενώ το κράτος αναλάμβανετην υποχρέωση να ενισχύει σε ετήσια βάση και με απευθείας υψηλές επιχορηγήσεις τηλογοτεχνία που αξιολογούνταν και εγκρινόταν ως εθνική. Τέλος, στα Κεφάλαια 3 και 6 αναλύονται οι αξιακές ανακατατάξεις που σχετίζονται με τη μετάβαση από το ένα σύστημαεπικύρωσης στο άλλο. Στην περίοδο του πολέμου κυριάρχησε σε μεγάλο βαθμό ο αυστηράδιαβαθμισμένος αξιακός κώδικας, που προέκυπτε από ένα μέρος της λογοτεχνικής παραγωγήςτης «Γενιάς του 1880», ενώ υποβαθμίστηκε το μεγαλύτερο μέρος της λογοτεχνίας πουπαρουσίαζε αποκλίσεις από αυτό το πρότυπο –προκαλώντας ισχυρές αντιδράσεις από τοναντιπολιτευόμενο Τύπο και από αποκλειόμενους συγγραφείς. Αντιθέτως, στη μεσοπολεμικήπερίοδο περιορίστηκε αρκετά η κοινωνική επίδραση της μέχρι τότε κυρίαρχης λογοτεχνικήςελίτ και συγκροτήθηκε ένα ευρύ αντι-ακαδημαϊκό μέτωπο από ετερόκλιτους συγγραφείς, οιοποίοι διεκδίκησαν τη θεσμική τους επικύρωση. Μέσα από αυτήν τη διαδικασία, προωθήθηκε ηεπίσημη επικύρωση των έργων του Καβάφη, του Σικελιανού και του Παπαδιαμάντη ως θεσμικάεγκεκριμένων αισθητικών προτύπων, καθώς και η σύγκρουση δύο λογοτεχνικών ομάδων για τηδιαδοχή του καθολικά αποδεκτού ως εθνικού ποιητή Κωστή Παλαμά.