Η υψηλή στρατηγική της Τουρκίας και η σχέση της με τη θεωρία του «Στρατηγικού Βάθους»: η περίπτωση των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής (2002 – 2012)

Abstract

Τhe foreign policy of a state determines its relations at international level and constitutes its identity. The foreign policy of a state, viewed and configured through a mixture of different factors and events, is documented historically from the beginning of its existence. This thesis explores in depth the Turkish foreign policy and researches the various parameters that contributed to its contemporary character.Its main purpose is to explore whether or not the Turkish foreign policy in the Balkans and the Middle East match up with the term “Neo-Ottomanism”, namely the existence of an Islamic agenda that anticipates the revival of the Ottoman Empire. The research covers the period from the last quarter of the 19th century until 2012, while the analysis is focuses on the period from 2002 to 2012 after the rise to power of the AKP. The research and analysis combines the main internal (Kemalism, political Islam, Turkish armed forces and the Kurdish issue) and systemic factors (the structure of international system, the foreign policy of Great Powers and those countries in Turkey’s periphery) that shaped the foreign policy of Turkey while identifying the differences before and after the rise of the Islamic AKP to power. At the same time, Turkey’s foreign policy towards Greece is also analysed. As a guide for this research the book “Stratejik derinlik: Türkiye'nin uluslararası konumu” (The Strategic Depth, International Position of Turkey) is used which summarizes the theory/ doctrine of strategic depth, which acted as a catalyst in shaping the Turkish foreign policy during the period 2002-2012.By combining the “Neoclassical Realism” theory of foreign policy and the “Grand Strategy” as a method of analysis of a state’s foreign policy we introduced a new methodological approach, a new “tool”, for analyzing the foreign policy of a state. This approach contributed to a better understanding of how internal and systemic factors interact with each other in determining and implementing foreign policy.The various findings confirmed the initial hypotheses about Turkish foreign policy. The findings confirmed that there is a shift eastwards in Turkey’s foreign policy. The contemporary International System (Great Powers, regional balances and International Organizations) allows Turkey to pursue a more independent policy than in the past. Combined with domestic factors, (the weakening of Turkey’s Military, the Kurdish issue and the strengthening of Political Islam) and systemic factors, (the situation in the Balkans and the Middle East) it evident that Turkey has chosen a foreign policy that approaches the Islamic states in an effort to become a regional hegemon. Furthermore and in regards to the Greek-Turkish relations during the period of the AKP government (2002-2012) it became clear that in essence there is no diversity compared to previous governments as existing differences and points of friction between the two countries are not only extant but widened. The main effort of this dissertation is to provide a useful guide and to enrich readers' and scholars knowledge on contemporary Turkish foreign policy.

H εξωτερική πολιτική που ακολουθεί μια χώρα καθορίζεται με τις σχέσεις της με άλλες χώρες σε διεθνές επίπεδο και ταυτόχρονα συνθέτει την ταυτότητά της. Η εξωτερική πολιτική ενός κράτους, ιδωμένη και διαμορφωμένη μέσα από ένα κράμα διαφορετικών παραγόντων και γεγονότων, καταγράφεται ιστορικά από την αρχή της ύπαρξής του. Η παρούσα επιστημονική διατριβή ερευνά σε βάθος την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας και προσεγγίζει τις ποικίλες παραμέτρους που συνέβαλαν στη διαμόρφωση του σημερινού της χαρακτήρα.Βασικός σκοπός της είναι η εξέταση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής στην περιοχή των Βαλκανίων και της Μέσης Ανατολής και η ταύτιση της ή μη με τον όρο «Νεο-οθωμανισμός», δηλαδή με την ύπαρξη η μη ισλαμικής ατζέντας που σκοπό έχει την προσπάθεια αναβίωσης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Το θέμα προσεγγίζεται ερευνητικά και η ανάλυση καλύπτει την περίοδο από το τελευταίο τέταρτο του 19ου αι. έως το 2012, ενώ ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στο διάστημα 2002-2012. Η ενδοσκόπηση του ζητήματος αφορά στην εξέταση των κυριότερων εσωτερικών παραγόντων (Κεμαλισμός, Πολιτικό Ισλάμ, τουρκικές ένοπλες δυνάμεις και Κουρδικό ζήτημα) σε συνδυασμό με τους σημαντικότερους συστημικούς παράγοντες (δομή του διεθνούς συστήματος, εξωτερική πολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων και πολιτική των χωρών στην περιφέρεια της Τουρκίας) που διαμόρφωσαν την εξωτερική πολιτική της Τουρκίας ενώ καταγράφονται οι διαφορές προ και μετά την άνοδο του ισλαμικού κόμματος ΑΚΡ στην εξουσία. Παράλληλα, αναλύεται η σχέση της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής με την Ελλάδα. Οδηγό για την έρευνα αποτέλεσε το βιβλίο του Αχμέτ Νταβούτογλου «Το Στρατηγικό Βάθος, η Διεθνής Θέση της Τουρκίας», στο οποίο συνοψίζεται η θεωρία/δόγμα του «Στρατηγικού Βάθους», που επέδρασε καταλυτικά στη διαμόρφωση της εξωτερικής πολιτικής της Τουρκίας την περίοδο 2002-2012.Για την παραπάνω ανάλυση επιχειρήθηκε ένας συνδυασμός της θεωρίας του Νεοκλασικού Ρεαλισμού με την Υψηλή Στρατηγική από την οποίο προέκυψε μια νέα μεθοδολογική προσέγγιση, ένα νέο «εργαλείο» ανάλυσης της εξωτερικής πολιτικής ενός κράτους.Τα ποικίλα συμπεράσματα επιβεβαίωσαν τις αρχικές υποθέσεις σχετικά με το ρόλο της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής. Έγινε δηλαδή αντιληπτό ότι υπάρχει μεταστροφή στην εξωτερική πολιτική της Τουρκίας προς Ανατολάς η οποία οφείλεται αφενός μεν στην μεγαλύτερη ευελιξία επιλογών που το σύγχρονο διεθνές περιβάλλον επιτρέπει και αφετέρου σε ένα συνδυασμό εσωτερικών και περιφερειακών παραγόντων που συνέβαλλαν στο να επιλέξει η Τουρκία μια πολιτική προσέγγισης των ισλαμικών κρατών στην προσπάθειά της να αναδειχθεί σε ισχυρό διεθνή περιφερειακό δρώντα. Επιπλέον, σε ότι αφορά τις Ελληνο-τουρκικές σχέσεις κατά την περίοδο διακυβέρνησης του ΑΚΡ (2002-2012) κατέστη σαφές ότι κατ’ ουσία ουδεμία διαφοροποίηση υπάρχει σε σύγκριση με τις προγενέστερες κυβερνήσεις καθώς οι υπάρχουσες διαφορές και τα σημεία τριβής μεταξύ των δύο χωρών διευρύνθηκαν Κύρια επιδίωξη της παρούσας επιστημονικής διατριβής είναι να αποτελέσει χρήσιμο εγχειρίδιο για τον εμπλουτισμό των γνώσεων αναγνωστών και μελετητών στο θέμα της τουρκικής εξωτερικής πολιτικής.