Εμπορικές και οικονομικές σχέσεις των νοτίων παραλίων της Μαύρης Θάλασσας από τον 4ο έως τον 1ο αι. π.Χ.: η περίπτωση της Σινώπης

Abstract

The purpose of this PhD dissertation is to examine under what political and social conditions the trade and the local economy of Sinope developed. The focus of our research interest is the Sinope region, aiming at exploring the relationship that this region maintained with other regions of Asia Minor and the wider Greek area. We focused on the period of the reign of Mithradates VI of Eupatorus (120-63 BC), but also included the archaeological and philological details of his predecessors, aiming at the best and most complete presentation, evaluation and analysis of the data.Sinope was the first colony of the Milesians on the south coast of the Black Sea, the subsequent metropolis of other colonies of the wider area and the last capital of the Kingdom of Pontus. So Sinope together with two other cities, Amisos and Amasia, acted as the gates of the Black Sea in the southern provinces of Anatolia.The economy, the fertile subsoil of Pontus, were an ideal choice for establishing colonies and the spread of trade, an activity that constitutes a way of fostering diplomatic relations between the regions involved. As a result, colony trade relations developed among the Black Sea region with the cities of western Asia Minor, the Aegean islands and Greece, as well as with other cities on the north and west coasts of the Black Sea.This thesis examines the commercial and economic relations of the southern coastline of the Black Sea and the Aegean, mainly during the Hellenistic period, with an emphasis on the area of Sinope. Particular emphasis is given to the political and social conditions that contributed to the development of the trade and local economy of Sinope.Through the bibliographical sources (ancient texts) and the archaeological material (inscriptions and coins), which were deployed and studied, an attemptis made to document the findings of this study and to identify possible gaps in the research.Byzantium, given its geographical position, benefited from the fungible products between the Mediterranean and Pontus. By the complete control of Byzantium over the ships that crossed there, the Byzantine authorities imposed a tax on products among the regions of Pontus and the Mediterranean. Taxing was detriment to traders. This led to the capitulation that put an end to the war between the Byzantium and Rhodes, whereupon the tax on fungible products was abolished. Anyone who controlled the Straits, was able to exert great economic influence.Heavy taxation has resulted in a significant reduction in the merchant's profits. This was the point that the traders complained against Byzantium in 220 B.C. Many scholars regard the Black Sea region as the main point of slave trade. On the western coasts of Istria and Odessa the Thracians captVIes were gathered, while along the southern coastline Sinope and Amisos were the territories of the trade of slaves from Paphlagonia and Bithynia. However, the people who traded slaves in the Mediterranean markets had also to go through these regions of Pontus and therefore Byzantium exercised control over the trade of the slaves. In 220 B.C. there was a particular influence on the fungible products of Rhodes and Sinope and the neighboring regions, and a possible closure of this passage for some time would create a greater loss of revenue for traders.The great boom in the sector of economy is also documented by the coins during the era of the governance of Mithridates VI of Eupatorus.Sinope in the era of the governance of Mithridates VI was an important center for the trade of wine and olVIe oil in the area, but also as an intermediary in commerce in the Aegean Sea, especially with Athens, as evidenced by the amphorae found there among the other fungible products such as cereals, fish, leather and wood.The political and military unification in Pontus, combined with the gold and silver coins that were being circulated in Asia Minor at the end of the 2nd century B.C., is part of the political propaganda that Mithridates VI exercised. However, the mintage of coins on the north coast was valid for payments within the Bosporus and neighboring territories.The amphorae from Sinope, both the sealed and the plain amphorae, may belong to the same morphologic type as the Sinope I type. However, new findings of different typology have emerged which gave the opportunity to process the hypothetical general shape of the evolution of the Sinope type in the later Roman times. The production of Sinope amphorae in the early Roman period is characterized by a variety of types, perhaps because this indicates the existence of two different traditions of production in the center of the city.The examination of the available historical and archaeological dataunveils the reign of Mithradates VI in the Black Sea region and the surrounding areas, particularly in the northern Black Sea region and western Asia Minor.This study is an attempt to better understand the available data to this day about the Pontus region and its inhabitants during the Hellenistic period and the early Roman Empire, providing more details on the study of the available archaeological material the recent archaeological research has revealed, but also contributing to the improvement of the knowledge of the structuring elements of the society of the Pontian kingdom.

Σκοπός της παρούσας διδακτορικής διατριβής είναι να εξετασθεί κάτω από ποιες πολιτικές και κοινωνικές προϋποθέσεις αναπτύχθηκε το εμπόριο και η τοπική οικονομία της Σινώπης. Το επίκεντρο του ερευνητικού μας ενδιαφέροντος είναι η περιοχή της Σινώπης, με στόχο τη διερεύνηση της σχέσης που η περιοχή αυτή διατηρούσε με άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας και του ευρύτερου ελληνικού χώρου. Εστιάσαμε στην περίοδο της βασιλείας του Μιθραδάτη Στ’ του Ευπάτορος (120-63 π.Χ.), συμπεριλήφθηκαν όμως και τα αρχαιολογικά και φιλολογικά στοιχεία για τους προκατόχους του, με στόχο να υπάρξει μία όσο το δυνατόν καλύτερη και πληρέστερη παρουσίαση, αξιολόγηση και ανάλυση των δεδομένων.Η Σινώπη υπήρξε η πρώτη αποικία των Μιλησίων στη νότια ακτή της Μαύρης Θάλασσας, μητρόπολη αργότερα άλλων αποικιών του ευρύτερου χώρου και τελευταία πρωτεύουσα του Βασιλείου του Πόντου. Η Σινώπη επομένως μαζί με άλλες δυο πόλεις, την Αμισό και την Αμάσεια, λειτούργησαν ως πύλες του Εύξεινου Πόντου στις νότιες επαρχίες της Ανατολίας. Η οικονομία και το εύφορο υπέδαφος του Πόντου αποτέλεσαν ιδανική επιλογή για την ίδρυση αποικιών και την εξάπλωση του εμπορίου, δραστηριότητα που αποτελούσε ένα τρόπο καλλιέργειας διπλωματικών σχέσεων μεταξύ των εμπλεκόμενων περιοχών. Ως εκ τούτου αναπτύχθηκαν εμπορικές σχέσεις των αποικιών στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας με τις πόλεις της δυτικής Μικράς Ασίας, τα νησιά του Αιγαίου και τον ελλαδικό χώρο, όσο και με άλλες πόλεις στα βόρεια και δυτικά παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Εξετάζονται οι εμπορικές και οικονομικές σχέσεις των νοτίων παραλίων της Μαύρης Θάλασσας και του Αιγαίου κυρίως κατά την ελληνιστική εποχή, με έμφαση στην περιοχή της Σινώπης. Ιδιαίτερα τονίζεται ποιες ήταν οι πολιτικές και κοινωνικές προϋποθέσεις που συνέβαλαν ώστε να αναπτυχθεί το εμπόριο και η τοπική οικονομία της Σινώπης. Μέσα από τις βιβλιογραφικές πηγές (αρχαία κείμενα) και το αρχαιολογικό υλικό (επιγραφές και νομίσματα), το οποίο αξιοποιήθηκε και μελετήθηκε, γίνεται προσπάθεια να τεκμηριωθούν οι διαπιστώσεις της παρούσας μελέτης και να εντοπιστούν τυχόν κενά στην έρευνα.Το Βυζάντιο, δεδομένης της γεωγραφικής του θέσεως, ωφελούνταν από τα εμπορεύσιμα προϊόντα μεταξύ Μεσογείου και Πόντου. Με τον πλήρη έλεγχο του Βυζαντίου σε όσα καράβια διέρχονταν από εκεί, οι αρχές του Βυζαντίου επέβαλαν φόρο στα προϊόντα μεταξύ των περιοχών του Πόντου και της Μεσογείου. Η επιβολή φόρου ήταν επιζήμια για τους εμπόρους. Αυτό οδήγησε στη συνθηκολόγηση που έθεσε τέλος στον πόλεμο Βυζαντίου και Ρόδου, οπότε και καταργήθηκε ο φόρος στα εμπορεύσιμα προϊόντα. Όποιος ήλεγχε τα Στενά, ήταν σε θέση να ασκήσει μεγάλη οικονομική επιρροή. Η βαριά φορολογία είχε ως συνέπεια να μειωθεί σημαντικά το κέρδος του εμπόρου. Αυτό ήταν το σημείο για το οποίο οι έμποροι παραπονέθηκαν ενάντια στο Βυζάντιο στα 220 π. Χ. Πολλοί μελετητές θεωρούν την περιοχή της Μαύρης Θάλασσας ως βασικό σημείο που διεξαγόταν δουλεμπόριο. Στις δυτικές ακτές στην Ιστρία και την Οδησσό συγκεντώνονταν οι Θράκες αιχμάλωτοι, ενώ κατά μήκος του νότιου παράκτιου η Σινώπη και η Αμισός ήταν οι περιοχές αγοραπωλησίας δούλων από την Παφλαγονία και από τη Βιθυνία. Εντούτοις, οι άνθρωποι που εμπορεύονταν σκλάβους στις μεσογειακές αγορές έπρεπε να περάσουν και από τις θέσεις αυτές του Πόντου και -ως εκ τούτου- το Βυζάντιο ασκούσε έλεγχο στο εμπόριο των δούλων. Το 220 π.Χ. υπήρξε ιδιαίτερη επιρροή στα εμπορεύσιμα προϊόντα της Ρόδου και της Σινώπης και των γειτονικών περιοχών και ένα ενδεχόμενο κλείσιμο του περάσματος αυτού για κάποιο χρονικό διάστημα θα δημιουργούσε μεγαλύτερη απώλεια εσόδων για τους εμπόρους. Η μεγάλη άνθηση στον τομέα της οικονομίας τεκμηριώνεται και από τα νομίσματα κατά την περίοδο της διακυβέρνησης του Μιθριδάτη VI του Ευπάτορος. Η Σινώπη την εποχή της διακυβέρνησης του Μιθριδάτη Στ’ υπήρξε σημαντικό κέντρο εμπορίας κρασιού και ελαιολάδου στην περιοχή, αλλά και ως μεσάζων στο εμπόριο με το Αιγαίο, ιδιαίτερα με την Αθήνα, όπως καταδεικνύεται και από τους αμφορείς που εντοπίστηκαν εκεί ανάμεσα και στα άλλα εμπορεύσιμα προϊόντα, όπως τα σιτηρά, ψάρι, δέρμα και ξυλεία. Η πολιτική και στρατιωτική ενοποίηση στον Πόντο, σε συνδυασμό με τα χρυσά και ασημένια νομίσματα, που κυκλοφορούσαν στη Μικρά Ασία στα τέλη του 2ου αιώνα π. Χ., εντάσσεται στο πλαίσιο πολιτικής προπαγάνδας που ασκούσε ο Μιθριδάτης VI. Όμως η κοπή νομισμάτων στη βόρεια ακτή ήταν έγκυρη για πληρωμές εντός του Βοσπόρου και των γειτονικών εδαφών. Οι αμφορείς από τη Σινώπη, τόσο οι ενσφράγιστοι, όσο και οι απλοί αμφορείς ίσως ανήκουν στον ίδιο μορφολογικό τύπο με τον τύπο Σινώπη Ι. Όμως στο φως ήρθαν νέα ευρήματα με διαφορετική τυπολογία, τα οποία έδωσαν την ευκαιρία να γίνει επεξεργασία του υποθετικού γενικού σχήματος της εξέλιξης του τύπου της Σινώπης κατά τους μετέπειτα ρωμαϊκούς χρόνους. Η παραγωγή αμφορέων της Σινώπης στην πρώιμη ρωμαϊκή περίοδο χαρακτηρίζεται από μια ποικιλία τύπων, ίσως γιατί κάτι τέτοιο καταδεικνύει την ύπαρξη δύο διαφορετικών παραδόσεων παραγωγής στο κέντρο της πόλης. Η εξέταση των διαθέσιμων δεδομένων, τόσο των ιστορικών όσο και των αρχαιολογικών, ρίχνει νέο φως στη βασιλεία του Μιθραδάτη Στ’ στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και στις γύρω περιοχές, ιδιαίτερα στη βόρεια περιοχή της Μαύρης Θάλασσας και τη δυτική Μικρά Ασία. Η μελέτη αυτή αποτελεί μια απόπειρα για μία καλύτερη γνώση των στοιχείων που διαθέτουμε μέχρι και σήμερα για την περιοχή του Πόντου και των κατοίκων της κατά την ελληνιστική περίοδο και την πρώιμη Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, παρέχοντας περισσότερα στοιχεία για τη μελέτη του διαθέσιμου αρχαιολογικού υλικού που έχουν φέρει στο φως οι πρόσφατες αρχαιολογικές έρευνες, αλλά και συμβάλλοντας στη βελτίωση της γνώσης των δομικών στοιχείων της κοινωνίας του Ποντικού βασιλείου.