Νοητικές αναπαραστάσεις και γνωστική διαπερατότητα: η διερεύνηση των ορίων της νοητικής διχοτόμησης

Abstract

A basic thesis of the Cognitive Revolution in psychology and in cognitive science has been the idea that the mind processes symbolic representations in a formal way. The idea that mental activity is mediated by representations provided a solution to a long standing problem in the foundations of psychology and at the same time served as inspiration for new lines research. Visual mental images play an important role in thinking, but there is no agreement among cognitive scientists as to what are the kinds of symbols that the mind processes. Does thought consist of mental representations in the form of conditionals of the predicate calculus, that is, rules of the ‘if...then...’ type or do we form mental models of the outside world which bear an analogical relation to the real world like those of a photograph to the item photographed?The basic aim of the present study is to contribute to the ongoing work on mental representations by extending the research to an unexplored area both in the Greek and the international scene, that of mental partitioning. Our attempt was to find a solution to the problem generated by the Kosslyn – Pylyshyn controversy as to whether the language of thought which is considered as basis to any mental activity is of analogue nature (it makes use of mental imagery) or whether it is exclusively of digital nature like language. The batteries of tests administered were of spatial perception and mental partition tasks which were designed on the basis of previous research. Our sample consisted of 498 participants of whom the 234 were male (Ν=234)and the 264 were female(Ν=264). For the statistical processing of our data we employed reliability analysis, descriptive analysis and ANOVA in order to investigate the differences between scores in spatial perception, mental partitioning tasks and the independent variables. According to our results we detected significant peculiarities in the cognitive performance of the participants in the tasks of mental partitioning, and especially so in the tasks involving the mental partitioning of the Moebius strip, indicating certain limitations inherent in human thinking. The participants exhibited a marked tendency of cognitive bias formed by former experience which kept them from adopting alternative and more effective ways of providing solutions to the tasks proposed. The results of our research lead to the conclusion that the task of mental partitioning of mental or even externally presented representations of a simple yet novel real object is carried out in verbal rather than visual form of representation. In partitioning the Moebius strip our participants see what they ‘know’ and not what is in front of them. The position we are led to adopt is closer to that of Pylyshyn (2002, 2003), who maintained that visuall mental imagery depends on abstract form of thought and on previous knowledge, Specifically it rests on previous abstract propositional thought and knowledge rather than on concrete perceptual processes like the ones proposed by Kosslyn and Sheppard. (Pylyshyn, 2002, 2003).

Βασική θέση της Γνωστικής Επανάστασης στην ψυχολογία και της γνωσιοεπιστήμης γενικότερα υπήρξε η ιδέα ότι ο νους χειρίζεται με τυπικό τρόπο συμβολικές αναπαραστάσεις. Η ιδέα ότι η νοημοσύνη διαμεσολαβείται από αναπαραστάσεις έλυσε ένα θεμελιακό πρόβλημα στο ξεκίνημα της ψυχολογίας και παράλληλα ενέπνευσε και μια σειρά από έρευνες. Οι οπτικές νοερές εικόνες παίζουν σημαντικό ρόλο στη σκέψη, οι γνωστικοί επιστήμονες όμως δε συμφωνούν για το τι είδος σύμβολα είναι αυτά που επεξεργάζεται ο νους. H σκέψη συνίσταται από νοητικές αναπαραστάσεις που έχουν τη μορφή του κατηγορηματικού λογισμού, τη μορφή κανόνων του τύπου «Εάν…τότε», ή σχηματίζουμε νοητικά μοντέλα του εξωτερικού κόσμου, τα οποία έχουν αναλογική σχέση με τον πραγματικό κόσμο όπως η σχέση μιας φωτογραφίας με το αντικείμενο που φωτογραφίζετε;Βασικός στόχος της παρούσας μελέτης ήταν να συμβάλει στην κάλυψη ενός μέρους της έρευνας των νοητικών αναπαραστάσεων σε σχέση με τον ανεξερεύνητο για τα Ελληνικά και τα διεθνή δεδομένα χώρο της νοερής διχοτόμησης. Έγινε προσπάθεια να δοθεί απάντηση στη διαμάχη Kosslyn - Pylyshyn, η οποία θέτει το ερώτημα κατά πόσο η γλώσσα της σκέψης, που θεωρείται ως βάση κάθε νοητικής διεργασίας, είναι αποκλειστικά αναλογικής φύσης (κάνει χρήση νοερών εικόνων) ή είναι αποκλειστικά ψηφιακής φύσης σαν τη γλώσσα. Οι συστοιχίες των έργων που χορηγήθηκαν περιελάμβαναν έργα χωρικής αντίληψης και νοητικής διχοτόμησης, τα οποία διαμορφώθηκαν με βάση προϋπάρχουσες έρευνες. Το δείγμα αποτέλεσαν συνολικά 498 άτομα, οι 234 ήταν άνδρες (Ν=234) και οι 264 ήταν γυναίκες (Ν=264). Για τη στατιστική επεξεργασία των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν η ανάλυση αξιοπιστίας των δοκιμασιών (reliability analysis), περιγραφική στατιστική (descriptive analysis) και αναλύσεις διακύμανσης ANOVA για τη διερεύνηση διαφορών μεταξύ των επιδόσεων στην χωρική αντίληψη, την νοητική διχοτόμηση και τις ανεξάρτητες μεταβλητές. Συμπερασματικά, από τα αποτελέσματα διαπιστώθηκε ότι η γνωστική συμπεριφορά των συμμετεχόντων κατά την επίλυση των έργων νοητικής διχοτόμησης αντικειμένων, και ιδιαίτερα στην προσπάθεια επίλυσης του προβλήματος νοητικής διχοτόμησης της λωρίδας Moebius, παρουσίασε σημαντικές ιδιαιτερότητες που αφορούν κυρίως τους περιορισμούς στους οποίους υπόκειται η ανθρώπινη σκέψη. Τα υποκείμενα παρουσίασαν νοερές τάσεις (γνωστική προκατάληψη) ανάλογες με την προηγούμενη εμπειρία τους, οι οποίες τους εμπόδισαν να υιοθετήσουν άλλους εναλλακτικούς και ίσως αποτελεσματικότερους τρόπους λύσης. Τα αποτελέσματα της έρευνας μας οδηγούν στη θέση ότι η διαδικασία νοητικής διχοτόμησης της νοερής ή εξωτερικής αναπαράστασης ενός απλού, πρωτόγνωρου και υπαρκτού αντικειμένου, προσεγγίζει τη λεκτική παρά την εικονική μορφή αναπαράστασης. Τα άτομα κατά την διαδικασία νοητικής διχοτόμησης της λωρίδας του Moebius βλέπουν αυτό που «ξέρουν» και όχι αυτό που υπάρχει στην πραγματικότητα. Η θέση αυτή προσεγγίζει τη θέση του Pylyshyn (2002, 2003), ο οποίος υποστήριξε ότι η οπτική νοερή απεικόνιση εξαρτάται από αφηρημένες μορφές σκέψης και από προηγούμενη γνώση. Συγκεκριμένα εξαρτάται από αφηρημένη προτασιακή σκέψη και γνώση, παρά από αντιληπτικές διεργασίες όπως αυτές που προτάθηκαν από τους Kosslyn και Sheppard (Pylyshyn, 2002, 2003).