Οι θεολογικές και φιλοσοφικές προϋποθέσεις της πνευματολογίας Βαρλαάμ του Καλαβρού

Abstract

Barlaam from Calabria is an important personality who lived in the West and the East in about half of the 14th century, the teaching and, more generally, the action of whom has caused a great deal of interest over time. Although many interesting studies have been written about his theological and philosophical teaching, there are still issues that need to be further investigated. One of these issues has to do with his pneumatological teaching. The subject of this dissertation is not the theological or philosophical teaching of Barlaam in general, but the examination and clarification of the theological and philosophical prerequisities that shape his pneumatology. For this reason, and based primarily on the works he wrote, it is investigated how he uses his theological and philosophical sources, the anti-latin method he adopts, as well as the conditions and motives in his theological confrontation with saint Gregory Palamas. Without the already familiar information being repeated, a new interpretative approach to Barlaam’s pneumatology is proposed. This approach is linked, inter alia, to the clarification of his position on the use of philosophy in theology and to the examination of the historical conditions and factors influencing his thought and action during the ecclesiastical dialogue between East and West and the first phase of Hesychastic disputes.

Ο Βαρλαάμ από την Καλαβρία αποτελεί μία σημαντική προσωπικότητα που έζησε στη Δύση και στην Ανατολή στα μισά περίπου του 14ου αιώνα, η διδασκαλία και, γενικότερα, η δράση του οποίου έχει προκαλέσει διαχρονικά έντονο ενδιαφέρον. Αν και έχουν γραφεί πολλές και ενδιαφέρουσες μελέτες σχετικά με τη θεολογική και φιλοσοφική διδασκαλία του, υπάρχουν, ακόμα, ζητήματα που χρήζουν περεταίρω διερεύνησης. Ένα από αυτά τα ζητήματα έχει να κάνει με την πνευματολογική διδασκαλία του. Αντικείμενο έρευνας της παρούσας διατριβής δεν είναι η θεολογική ή η φιλοσοφική διδασκαλία του Βαρλαάμ γενικότερα, αλλά η εξέταση και αποσαφήνιση των θεολογικών και φιλοσοφικών προϋποθέσεων που διαμορφώνουν την πνευματολογία του. Για το λόγο αυτό, και με βάση, κατά προτεραιότητα, τα έργα που ο ίδιος έγραψε, διερευνάται ο τρόπος που χρησιμοποιεί τις θεολογικές και φιλοσοφικές πηγές του, η αντιλατινική μέθοδος που υιοθετεί, καθώς και οι προϋποθέσεις και τα κίνητρά του κατά τη θεολογική σύγκρουσή του με τον άγιο Γρηγόριο Παλαμά. Δίχως να επαναλαμβάνονται ήδη γνωστές πληροφορίες, προτείνεται μία νέα ερμηνευτική προσέγγιση της πνευματολογίας του Βαρλαάμ. Η προσέγγιση αυτή συνδέεται, εκτός των άλλων, με την αποσαφήνιση της θέσης του για τη χρήση της φιλοσοφίας στη θεολογία και με την εξέταση των ιστορικών συνθηκών και παραγόντων που επηρεάζουν τη σκέψη και τη δράση του στον εκκλησιαστικό διάλογο Ανατολής και Δύσης και στην Α φάση των Ησυχαστικών ερίδων.