Η άσκηση της ιατρικής και οι γιατροί στο θεσσαλικό χώρο (1881 - 1940)

Abstract

The aim of the dissertation is the study of the practice of Medicine and physicians’ biographies in Thessaly area during the time period 1881-1940. This is the period between on the one hand the incorporation of most of Thessaly to the Greek state and the other part of Greece’s involvement in Second World War. The period also includes other important historical events such as the Greek-Turkish war of 1897, the Macedonian struggle, the Agricultural issue, the Balkan wars, the First World War and the Asian Minor disaster. Starting from the surviving registers of members of the Thessalian Medical Associations, primary and secondary sources have been searched and explored related to the practice of Medicine in Thessaly during the period from 1881 to 1940. Names and biographical information of physicians who worked in Thessaly during the above period were searched and discovered. Biographical information and data of 756 physicians who worked in Thessaly during the period 1881-1940 were studied and are presented. Seven hundred and one (701) of them were civilian doctors, 45 of them were military doctors, and 10 doctors seemed to have served as permanent military personnel and had also a capable professional activity in Thessaly as citizens. Of the 756 doctors, it was found that 197 worked in the prefecture of Larissa, 206 in the prefecture of Magnesia and the northern Sporades islands, 136 in the prefecture of Trikala, and 177 in the prefecture of Karditsa. Twenty five (25) doctors had worked in more than one of the Thessalian prefectures, while for 15 physicians the precise Thessalian area in which they worked is not exactly known. The number of female doctors is remarkably low (5/756). The number of found physicians may not be proportional to the population of the prefectures, because it also depends on the availability of primary and secondary sources. Information is presented about the physicians’ studies, their medical specialty, the practice of medicine, their social action, their trade union membership, their political commitment, and self-sacrifice in defending their homeland. The data show that the majority seemed to have completed their basic studies in the Athens Medical School, while enough of them had their basic training or retraining in famous European Schools, near the “giants” of medical science. As far as medical specialties are concerned, for physicians who are registered with relevant records or testimonies, the majority belong to those referred to as Internists as well as General Practitioners – Physicians without a specialty. A great number declare the specialty of Obstetrics and Gynecology, followed by other specialties. Several doctors are nominated with two medical specialties, with only a few with three specialties. There are also presented data for the then operating in area hospitals and newly established local Medical Associations.The beginning of the studied period of time is characterized by the loss of the right of the physicians, during the Turkish occupation, to have their own pharmacy. A controversial feature of the Thessalian countryside was, during the studied period, the practice of medicine by “condotta” . The professional team of the empirical Practitioners of medicine loses the old glamour of the previous centuries. Six (6) of the studied physicians of the period are referred to as empirical Practitioners without official medical studies. Interesting, significant and admirable is the recorded effort of many doctors in Thessaly to possess and use the most modern international knowledge in the practice of medicine in a Greek region of the periphery, but also to present remarkable writing work both for the scientific readership and the general public. Among the important medical activities of the area were the establishment of the first mountainous Sanatorium of Greece in Hania, Pelion, in 1909, by Dr. Georgios Karamanis, and the 2nd Hellenic Anti-Tuberculosis Congress in Volos in May 1912. Extremely impressive is the large number of physicians in Thessaly who were evolved in public affairs, were elected to political posts, and participated in social struggles. Some of them unfortunately lost their lives because of political controversies.Except the above mentioned 756 physicians, names and very brief biographical data of other 80 physicians are presented, who are related to Thessaly in the late of the 19th century and the first half of the 20th century, but their medical services in Thessalian area, during the period 1881-1940, do not seem to have existed or are completely doubtful. During the studied period of time, the infectious diseases were a major health problem, both for the civilian population and for the Thessaly militants.

Σκοπός του πονήματος είναι η μελέτη της ασκήσεως της Ιατρικής και των βιογραφιών των γιατρών στον Θεσσαλικό χώρο κατά τη χρονική περίοδο 1881-1940. Πρόκειται για την περίοδο μεταξύ αφ’ ενός της ενσωματώσεως του μεγαλύτερου μέρους της Θεσσαλίας στο Ελληνικό κράτος και αφ’ ετέρου της εμπλοκής της Ελλάδας στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Περιλαμβάνει επιπλέον η περίοδος αυτή σημαντικά ιστορικά γεγονότα, όπως τον ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897, τον Μακεδονικό αγώνα, το Αγροτικό Ζήτημα, τους Βαλκανικούς πολέμους, τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο και τη Μικρασιατική καταστροφή. Με αρχικό «κορμό» τα σωζόμενα μητρώα μελών των θεσσαλικών ιατρικών συλλόγων, διερευνήθηκαν πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές που σχετίζονται με την άσκηση της Ιατρικής στον Θεσσαλικό χώρο κατά το χρονικό διάστημα από το 1881 μέχρι το 1940. Αναζητήθηκαν και ανευρέθησαν ονόματα και βιογραφικές πληροφορίες ιατρών, οι οποίοι εργάσθηκαν στη Θεσσαλία κατά την ανωτέρω περίοδο. Mελετήθηκαν και παρατίθενται βιογραφικά στοιχεία και δεδομένα 756 ιατρών που εργάσθηκαν στη Θεσσαλία κατά την περίοδο 1881-1940. Από αυτούς, 701 ήσαν πολίτες ιατροί και 45 στρατιωτικοί ιατροί, ενώ άλλοι 10 φαίνεται να είχαν υπηρετήσει ως στρατιωτικοί και να είχαν και στον βίο τους ικανή επαγγελματική ιατρική δραστηριότητα στη Θεσσαλία ως πολίτες. Από τους 756 ιατρούς διαπιστώθηκε ότι εργάσθηκαν 197 στον νομό Λάρισας, 206 στον νομό Μαγνησίας και τις Βόρειες Σποράδες νήσους, 136 στον νομό Τρικάλων και 177 στον νομό Καρδίτσας. Είκοσι πέντε (25) υπηρέτησαν σε παραπάνω από έναν θεσσαλικούς νομούς, ενώ, σε 15, ο ακριβής θεσσαλικός οικισμός, στον οποίο εργάσθησαν, δεν είναι γνωστός. Αξιοσημείωτα μικρός είναι ο αριθμός των γυναικών ιατρών (5/756). Ο αριθμός των ευρεθέντων ιατρών δεν είναι ίσως ανάλογος του πληθυσμού των νομών, διότι σχετίζεται και με τη διαθεσιμότητα πρωτογενών και δευτερογενών πηγών. Παρουσιάζονται πληροφορίες για τις σπουδές των ιατρών, την ιατρική τους ειδικότητα, την άσκηση της Ιατρικής, την κοινωνική τους δράση, τη συνδικαλιστική τους συμμετοχή, την πολιτική τους ενασχόληση και την αυτοθυσία τους στην υπεράσπιση της πατρίδας. Τα δεδομένα δεικνύουν ότι η πλειονότητα φαίνεται να είχαν πραγματοποιήσει τις βασικές τους σπουδές στην Ιατρική Σχολή των Αθηνών, ενώ αρκετοί είχαν πολύ αξιόλογες σπουδές ή μετεκπαιδεύσεις σε διάσημες Σχολές της Ευρώπης, κοντά σε «γίγαντες» της Ιατρικής επιστήμης. Όσον αφορά τις ιατρικές ειδικότητες, για τους ιατρούς που απαντώνται σχετικές καταγραφές ή μαρτυρίες, η πλειονότητα ανήκει στους αναφερόμενους ως Παθολόγους, καθώς και στους Γενικούς Ιατρούς – Ιατρούς άνευ ειδικότητος. Ακολουθεί ένας μεγάλος αριθμός «Ασκληπιάδων», οι οποίοι δηλώνουν εξειδίκευση στη Μαιευτική-Γυναικολογία και έπονται οι άλλες ειδικότητες. Αρκετοί ιατροί δηλώνονται με δύο ειδικότητες, ενώ ελάχιστοι με τρεις ειδικότητες. Παρουσιάζονται, επίσης, στοιχεία για τα τότε λειτουργούντα στην περιοχή νοσηλευτικά ιδρύματα και για τους νεοσύστατους τοπικούς ιατρικούς συλλόγους.Η αρχή της μελετώμενης χρονικής περιόδου χαρακτηρίζεται από την απώλεια του δικαιώματος των γιατρών επί Τουρκοκρατίας να διαθέτουν φαρμακείο στο όνομά τους. Αμφιλεγόμενο χαρακτηριστικό της θεσσαλικής υπαίθρου ήταν, κατά τη μελετώμενη περίοδο, η άσκηση της ιατρικής με “κοντότα". Η επαγγελματική ομάδα των Εμπειρικών-Πρακτικών ιατρών έχανε πλέον την παλαιά αίγλη των προηγούμενων αιώνων. Έξι (6) από τους μελετώμενους ιατρούς της περιόδου αναφέρονται ως Εμπειρικοί-Πρακτικοί. Ενδιαφέρουσα, σημαντική και αξιοθαύμαστη είναι η καταγεγραμμένη προσπάθεια πολλών ιατρών της Θεσσαλίας να κατέχουν και να χρησιμοποιούν την πλέον σύγχρονη διεθνή γνώση στην άσκηση της ιατρικής σε περιοχή της ελληνικής περιφέρειας. Ορισμένοι μάλιστα κατόρθωσαν να παράξουν αξιοσημείωτο συγγραφικό ιατρικό έργο, τόσο για το επιστημονικό αναγνωστικό κοινό, όσο και για το ευρύ κοινό. Μεταξύ των σημαντικών ιατρικών δρώμενων της περιοχής ήσαν η ίδρυση του πρώτου ορεινού Σανατορίου της Ελλάδας στα Χάνια του Πηλίου το έτος 1909 από τον ιατρό Γεώργιο Καραμάνη και η διενέργεια του Β΄ Ελληνικού Συνεδρίου κατά της Φυματιώσεως στον Βόλο, τον Μάιο του 1912. Ιδιαιτέρως εντυπωσιακός είναι ο μεγάλος αριθμός των ιατρών της Θεσσαλίας που ενεπλάκησαν στα κοινά, εκλέχθηκαν σε πολιτικά αξιώματα και συμμετείχαν σε κοινωνικούς αγώνες. Κάποιοι από αυτούς έχασαν δυστυχώς τη ζωή τους λόγω πολιτικών αντιπαραθέσεων.Επιπλέον των ανωτέρω 756 ιατρών, αναφέρονται και τα ονόματα και πολύ σύντομα βιογραφικά στοιχεία άλλων 80 ιατρών, οι οποίοι σχετίζονται με τη Θεσσαλία του τέλους του 19ου αιώνα και του πρώτου ημίσεος του 20ου αιώνα, αλλά κάποια προσφορά ιατρικών τους υπηρεσιών σε θεσσαλικό έδαφος, κατά τη χρονική περίοδο 1881-1940, δεν φαίνεται να υπήρξε ή είναι εξαιρετικώς αμφίβολη. Κατά το μελετώμενο χρονικό διάστημα, οι λοιμώδεις νόσοι ήταν σημαίνον υγειονομικό πρόβλημα, τόσο για τον μη εμπόλεμο πληθυσμό, όσο και για τους στρατευμένους της Θεσσαλίας.