Η διοίκηση στην ελληνική λογοτεχνία: από τον λόγιο στον υπάλληλο

Abstract

This doctoral thesis intends to explore the connections between literature and administration through the historical periods of the Modern Greek society. This is the reason why it focuses mainly on certain authors, most of whom have experience as employees in the public or private sector, and through their literate work they testify about the phenomenon of bureaucracy and the conditions in employment. The choice of these authors and literate texts purports to identify the effects of the political and administrative changes in the literature, but also to point out the influence of these changes on the consciousness of the authors and indirectly on their literary expression. The dissertation refers mainly to the 19th century, the period between the two world wars and the period after the war world two, including the decade of 1960. A first part of it focuses on the literature of the 19th century, which deals on administration and employment, since it forms an important and coherent period, different from the literature of the periods between the two world wars and after the war world two. The conclusion of this part of the research is that the state in the 19th century had undertaken different national and social goals from these of the state in the middle war and after world war two periods; therefore its employees have different characteristics. Literate men, who form the spiritual and administrative leadership of the 19th century, think of their mission as a whole, where the literary spirit serves their political and administrative identity. Their actions are guided by their national consciousness and their literary work includes their intension for a major national or social benefit. On the contrary, during middle war period and the period after world war two, public servants despite the fact that are the major part among the literate people, their literary identity does not compromise with their social role. Their literary work predominates, and gains its autonomy in society, either as an expression of opposition or as a personal shelter. The thesis follows and explores this path of development, from the literate man to the employee, and shows the difference between the unity in the mentalities of the employees of the 19th century, and the division in employees attitudes during the middle war period and the period after world war two; a path, that is parallel to this of Greek Literature, which firstly characterized of a romantic expression and a teaching spirit, and later evolved to the “stream of consciousness” of some of the 1930’s authors, and to a turning point in poetry, that was made by poets such as Kavafis, Karyotakis and Seferis. Through this dynamic succession of literate texts - including memoirs, diaries and other personal references - like scattered parts of a puzzle, the thesis attempts to contribute in the research of mentalities and attitudes in Greek State, which is as important as the study of its structure and function.

Η παρούσα διατριβή επιδιώκει να συσχετίσει τις ιστορικές εξελίξεις στη διοίκηση και στην υπαλληλία στη νεοελληνική κοινωνία με τη νεοελληνική λογοτεχνική παράδοση. Γι’ αυτό, προσανατολίζεται κυρίως σε ορισμένες ενδεικτικές περιπτώσεις συγγραφέων, που οι περισσότεροι υπήρξαν υπάλληλοι, δημόσιοι αλλά και ιδιωτικοί, και με το έργο τους τοποθετούνται απέναντι στο διοικητικό φαινόμενο και στην υπαλληλική σχέση ειδικότερα. Η επιλογή αυτή, συγγραφέων και λογοτεχνικών κειμένων, αποσκοπεί στην ανάδειξη των απόηχων των πολιτικών και διοικητικών αλλαγών στα λογοτεχνικά έργα, αλλά και των επιδράσεών των αλλαγών αυτών στις συνειδήσεις των συγγραφέων, και έμμεσα ίσως και στην ίδια τη λογοτεχνική έκφραση. Σχετικά με την περίοδο αναφοράς της διατριβής, αυτή καλύπτει κυρίως τον 19ο αιώνα, το Μεσοπόλεμο και τη μεταπολεμική εποχή, έως τη δεκαετία του 1960. Το πρώτο μέρος της εστιάζεται στα λογοτεχνικά κείμενα του 19ου αιώνα, τα οποία αφορούν τη διοίκηση και την υπαλληλία, και αποτελούν ένα εξίσου σημαντικό και συνεκτικό σύνολο, όσο εκείνα της μεσοπολεμικής και της μεταπολεμικής εποχής. Από τη μελέτη τεκμαίρεται ότι το κράτος του 19ου αιώνα έχει διαφορετικούς, εθνικούς και κοινωνικούς στόχους από εκείνο της μεσοπολεμικής και της μεταπολεμικής περιόδου, και οι δημόσιοι λειτουργοί έχουν ξεχωριστά χαρακτηριστικά. Οι λόγιοι, οι οποίοι αποτελούν την πνευματική αλλά και τη διοικητική ηγεσία στον 19ο αιώνα, αντιλαμβάνονται συνήθως την αποστολή τους ενιαία, με την ιδιότητα του πνευματικού ανθρώπου να υπηρετεί εκείνη του δημόσιου άνδρα. Η εθνική συνείδηση κατευθύνει τη δράση τους, ενώ το λογοτεχνικό τους έργο υποτάσσεται σ’ έναν ευρύτερο, ωφέλιμο, εθνικό ή κοινωνικό σκοπό. Αντίθετα, κατά τη μεσοπολεμική και τη μεταπολεμική περίοδο, οι δημόσιοι υπάλληλοι ίσως να αφθονούν στις τάξεις των γραμμάτων, όμως η πνευματική τους ιδιότητα δεν εναρμονίζεται με τον κοινωνικό τους ρόλο. Το έργο κυριαρχεί, αποκτά την αυτονομία του και υψώνεται, ως αντίπαλο δέος ή προσωπικό καταφύγιο, απέναντι στην κοινωνία. Η διατριβή παρακολουθεί και αναδεικνύει ακριβώς αυτή τη διαδρομή, από τον λόγιο στον υπάλληλο, και από την “ενότητα σκέψης” των διοικητικών ηγεσιών του 19ου αιώνα στη διάχυση και την κατάτμηση της υπαλληλικής συνείδησης στο Μεσοπόλεμο και στη μεταπολεμική εποχή· μια διαδρομή που είναι παράλληλη μ’ εκείνη της νεοελληνικής λογοτεχνίας, από τον ελληνικό ρομαντισμό του 19ου αιώνα και τον διδακτισμό των πρώτων πεζογράφων, στον “εσωτερικό μονόλογο” ορισμένων συγγραφέων της γενιάς του 1930 και στη “στροφή” της ποίησής μας, με τον Καβάφη, τον Καρυωτάκη και τον Σεφέρη. Έτσι, μ’ αυτή τη δυναμική διαδοχή των κειμένων, μ’ αυτές τις σκόρπιες ψηφίδες που είναι τα λογοτεχνικά έργα και οι λοιπές σχετικές πηγές - τα απομνημονεύματα, τα ημερολόγια και οι άλλες προσωπικές μαρτυρίες - η διατριβή επιχειρεί να συμβάλλει στη μελέτη των στάσεων, των συνειδήσεων και των νοοτροπιών στην ελληνική διοίκηση, έργο εξίσου χρήσιμο και σημαντικό με τη μελέτη των δομών και των λειτουργιών της.