Τεμένη Μουσών: υλικά κατάλοιπα και γραπτές μαρτυρίες

Abstract

The subject of this thesis are the sanctuaries of the Muses, their material remains and the associated written testimonies. The interest in the choice of this subject arose from the need to be presented and considered in a single study all the elements, which are associated with the cult of the Muses, and especially the places where worship took place, the typology and the organization of worship in them. Dealing with this issue was necessary, because of the so far lack of a similar comprehensive study. From the sanctuaries that have been revealed by the archaeological research are examined the archaeological findings which include a) the architectural remains b) the findings and c ) the inscriptions, as well as the relevant literary sources. Particular mention is made to sanctuaries, for which our knowledge is based exclusively on testimonies - epigraphic and literary. Their foundation is not confirmed by the finding of architectural remains. Finally, the approach is complemented by the study of the iconography of the Muses. In particular, nine discovered places of worship are examined (in Boeotia - in Thespies and the Valley of the Muses -, Delphi, Epidaurus, Amphipolis, Knidos, Syracuse, Troezen and Ephesus), as well as 32 more Museums in different regions, which are referred by literary and epigraphic sources. Based on the findings, three types of sanctuaries are detected, with specific characteristics, and even the discovery of three temples dedicated to the Muses overturns the earlier view, in which the founding of temples was not common in this cult. Also, on the basis of written evidence, we observed three kinds of Museums with their function and use. Generally, we find that the type, the shape and the position of the sanctuaries are directly related to the specific features and qualities that are gradually acquired by the Muses : Their inextricable link with nature, their visa as deities of the spirit, the arts and letters and their subsequent establishment as gods of immortality.

Αντικείμενο μελέτης της παρούσας διατριβής αποτελούν τα τεμένη των Μουσών, τα υλικά τους κατάλοιπα και οι σχετικές γραπτές μαρτυρίες. Το ενδιαφέρον για την επιλογή του θέματος προέκυψε από την ανάγκη να παρουσιασθούν και να συνεκτιμηθούν σε μία ενιαία μελέτη όλα κατά το δυνατόν τα στοιχεία τα οποία συνδέονται με τη λατρεία των Μουσών και ειδικότερα οι τόποι στους οποίους τελέστηκε η αντίστοιχη λατρεία και συγκεκριμένα η τυπολογία των ιερών, καθώς και η οργάνωση της λατρείας σε αυτά. Η ενασχόληση με το θέμα αυτό κρίθηκε αναγκαία, δεδομένης της μέχρι τώρα έλλειψης μιας ανάλογης συνολικής μελέτης. Από τα ιερά τα οποία έχουν αποκαλυφθεί από τις αρχαιολογικές έρευνες, εξετάζονται τα αρχαιολογικά ευρήματα, στα οποία κατατάσσονται α) τα οικοδομικά κατάλοιπα β) τα κινητά ευρήματα και γ) οι επιγραφές, καθώς επίσης και οι σχετικές φιλολογικές μαρτυρίες. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται σε ιερά, για τα οποία οι γνώσεις μας βασίζονται αποκλειστικά σε γραπτές μαρτυρίες –επιγραφικές και φιλολογικές. Η ίδρυσή τους δεν επιβεβαιώνεται από την εύρεση οικοδομικών καταλοίπων. Τέλος, η προσέγγιση του θέματος συμπληρώνεται από τη μελέτη της εικονογραφίας των Μουσών. Ειδικότερα, εξετάζονται εννέα αποκαλυφθέντες τόποι λατρείας (στη Βοιωτία –στις Θεσπιές και την Κοιλάδα των Μουσών–, στους Δελφούς, την Επίδαυρο, την Αμφίπολη, την Κνίδο, τις Συρακούσες, την Τροιζήνα και την Έφεσο), καθώς επίσης και 32 ακόμη Μουσεία, σε διάφορες περιοχές, τα οποία αναφέρονται από γραμματειακές και επιγραφικές πηγές. Βάσει των ευρημάτων, διαπιστώνουμε την ίδρυση τριών τύπων ιερών, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, και μάλιστα η αποκάλυψη τριών ναών αφιερωμένων στις Μούσες ανατρέπει την παλαιότερη άποψη, κατά την οποία, η ίδρυση ναών εθεωρείτο ξένη προς τη συγκεκριμένη λατρεία. Επίσης, βάσει των γραπτών μαρτυριών, διακρίνονται τρία είδη Μουσείων ανάλογα με τη λειτουργία και τη χρήση τους. Γενικά, διαπιστώνουμε ότι το είδος, η μορφή και η θέση των ιερών βρίσκονται σε άμεση συνάρτηση με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τις ιδιότητες που προσέλαβαν σταδιακά οι Μούσες: Την άρρηκτη σύνδεσή τους με τη φύση, τη θεώρησή τους ως κατεξοχήν θεοτήτων του πνεύματος, των τεχνών και των γραμμάτων και την επακόλουθη καθιέρωσή τους ως θεών της αθανασίας.