Η ισότητα αντιμέτωπη με το θρησκευτικό πλουραλισμό: οι εξαιρέσεις λόγω θρησκείας από γενικούς και ουδέτερους νόμους

Abstract

The aim of the present thesis is to show that in the light of the principle of pluralism, a new reading of religious state neutrality is needed. In particular, claims by believers to be exempted from general applicable laws give the opportunity to reexamine the content of state religious neutrality, with the guidance of pluralism, both as a social fact and as a principle. According to the principles of equality before the law and non discrimination, citizens of a secular state must comply with the generally applicable, religious neutral laws, even when these laws oblige them to act contrary to their religious precepts. However, this strict application of the law can have an adverse impact on the enjoyment of the freedom of religion, particularly by the members of religious minorities. Studying the jurisprudence of the European Court of Human Rights, it is highlighted that the implementation of the principle of pluralism demands sometimes the recognition of religious excemptions, or the reasonable accommodation of religious precepts by the administration. This may be imperative for a positive protection of religious freedom and the prohibition of indirect discrimination against the members of minorities. Furthermore, claims for excemptions or accommodation are related to the life and practices of a certain religious community. Therefore, their settlement means protection of the autonomy of the religious communities to define their rules and to impose them on their members. But there must be limits to this autonomy. Priests, believers, employees of religious communities are still citizens and continue to enjoy their fundamental rights. In this context, they seek to deviate from the religious rules, to modify them, or even to reject them. By examining the case law of the European Court of Human Rights but also the case law of the greek courts for the Greek Orthodox Church and the minority in Western Thrace, the study finds that the neutral, secular state is the one that manages to guarantee both the autonomy of communities and the fundamental rights of citizens, to guarantee both pluralism and equality between religious communities and within them.

Σκοπός της παρούσας διατριβής ήταν να αναδειχθεί ότι η εμπέδωση της αρχής του πλουραλισμού αξιώνει μια νέα ανάγνωση της αρχής της θρησκευτικής ουδετερότητας του κράτους ως κατεξοχήν εγγύησης της ισότητας. Ειδικότερα, οι διεκδικήσεις των πιστών να εξαιρεθούν από ουδέτερους κανόνες δικαίου γενικής εφαρμογής, αποτελούν την αφορμή για να επανεξεταστεί το περιεχόμενο της κρατικής θρησκευτικής ουδετερότητας, με οδηγό τον πλουραλισμό, τόσο ως κοινωνικό γεγονός, όσο και ως αρχή την οποία η κρατική λειτουργία οφείλει να εμπεδώνει. Το ουδέτερο, κοσμικό, κράτος αξιώνει από τους πολίτες του τη συμμόρφωση στους νόμους του, εφόσον αυτοί είναι γενικοί και δεν εισάγουν θρησκευτικές διακρίσεις. Έτσι, η ισότητα όλων ενώπιον του νόμου δεν επιτρέπει καταρχήν την επίκληση της θρησκείας για την εισαγωγή εξαιρέσεων από την εφαρμογή του. Ωστόσο, η απαρέγκλιτη εφαρμογή του νόμου μπορεί να έχει δυσμενείς επιπτώσεις στην απόλαυση της θρησκευτικής ελευθερίας, ιδίως των μελών των θρησκευτικών μειονοτήτων. Μελετώντας λοιπόν τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, αλλά και άλλων δικαστηρίων, αναδεικνύεται ότι, υπό το φως της αρχής του πλουραλισμού, η αναγνώριση νομοθετικών εξαιρέσεων ή και συγκεκριμένων διευθετήσεων από τη διοίκηση, για θρησκευτικούς λόγους, μπορεί να συνιστά επιταγή για μια θετική προστασία της θρησκευτικής ελευθερίας και για την απαγόρευση των έμμεσων διακρίσεων εις βάρος των μελών των μειονοτήτων. Παράλληλα, οι αξιώσεις των πιστών για εξαίρεση συνδέονται με πεποιθήσεις ή πρακτικές των θρησκευτικών τους κοινοτήτων. Συνεπώς, η διευθέτηση των αξιώσεων αυτών συνιστά και έμμεση προστασία της αυτονομίας που αυτές οι κοινότητες απολαμβάνουν για να ορίζουν τους κανόνες τους και να τους επιβάλλουν στα μέλη τους. Όμως, οι ιερείς, οι απλοί πιστοί, οι εργαζόμενοι, απολαμβάνουν και εντός των θρησκευτικών τους κοινοτήτων τα θεμελιώδη τους δικαιώματα και επιδιώκουν να αποκλίνουν από τους θρησκευτικούς κανόνες, να τους τροποποιούν, να τους απορρίπτουν. Εξετάζοντας τη νομολογία του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των ελληνικών δικαστηρίων αναφορικά με την Εκκλησία της Ελλάδας και τη μειονότητα στη Δυτική Θράκη, η έρευνα οδηγείται σε συμπεράσματα που αναδεικνύουν ότι το ουδέτερο, κοσμικό, κράτος είναι αυτό που κατορθώνει να εγγυηθεί τόσο την αυτονομία των κοινοτήτων, όσο και των θεμελιωδών δικαιωμάτων των πολιτών του, να εγγυηθεί δηλαδή τον πλουραλισμό και την ίση ελευθερία τόσο μεταξύ των θρησκευτικών κοινοτήτων όσο και στο εσωτερικό τους.