Εκπαίδευση παρέμβαση στα σχολεία της Κύπρου για ελάττωση του επιπολασμού της παχυσαρκίας

Abstract

Introduction: Childhood obesity is increasing in Cyprus but also in entire Europe. TheWestern lifestyle in combine to the economic crisis it is possible to negatively affect qualityof life and nutrition. Prevention of childhood obesity is considered as one of the mostimportant means to fight increasing obesity prevalence in childhood, adulthood and its healthconsequences to both age groups. Aim: The main goal of the current study was to conductand evaluate an intervention program on a school base and a family base, in order to lowerobesity rates and promote healthy lifestyle in relation to nutrition and physical activity.Methods: Children two to nine years of age from Pafos and Strovolos areas participated inIDEFICS (Identification and prevention of dietary and life style induced health effects inchildren and infants) study in Cyprus (n=2380). From the rest seven European countries of theIDEFICS study, 13884 participated at baseline study (2007-2008). The association ofbreastfeeding and the introduction of solid foods, was investigated from data coming from alleight European countries (n=11657. 50.3% males). Respectively, within the Europeanpopulation, the association of breakfast consumption and health indices was investigated(n=8863, 51.2% males) while on a national level, breakfast habits were studied in relation todaily nutrients intake. (n=1558, 50.3% males, 4-8 years). After the two year school based andfamily based intervention program (2007-2010) in Cyprus (school based family interventiontook place in Strovolos while family based intervention took place in Strovolos as well, in“Open Schools” with two hours-weekly sessions for exercise and family nutritionaleducation/intervention). In total, 1743 out of 2380 children participated in follow up study in2009-2010 (850 children from Strovolos intervention group, 865 children from Pafos controlgroup and 28 children from Open School intervention group (50.6% males for all groups).Results: The two years intervention study did not affect significantly Cyprus population’sobesity prevalence. Still, boys of Strovolos intervention group, significantly reduced their Total Cholesterol blood levels while boys and girls reduced their weekly consumption of junkfood, compared to control group. In Open School intervention group, boys reducedsignificantly their weekly consumption of junk food and girls increased significantly theirdaily consumption of fruits and vegetables. Within the European population of the study itwas found that exclusive breastfeeding for 4 to 6 months followed by solid food introduction isprotective over future obesity in childhood; early introduction of fruits as well, regardless of milkinfant feeding practices. Daily breakfast consumption was found to help controlling school agedchildren’s weight, lipid profile and promotes higher physical activity in boys. On a nationallevel, within the Cypriot study population girls who have breakfast on a daily basis had lowermean Body Mass Index and they were also less likely of having abnormal levels of serumtriglycerides, atheromatic index (Total Cholesterol to HDL-cholesterol ratio) and diastolic bloodpressure after controlling for several confounding factors. Within regular breakfast consumers, of both boys and girls, those having RTE cereals had a superior nutrient intake profile. Conclusions:According to results, early infant nutrition and breakfast habits are two significant nutritionareas that need to be further investigated; current data support that optimal breakfast habits,sufficient exclusive breastfeeding and timely introduction of solids during infancy play a keyrole for the prevention of future adiposity and/or abnormal cardiovascular risk factors duringchildhood. Intervention had light positive outcomes so the need for efficient interventionprograms in Cyprus remains as a challenge and it is urgently needed for such prevention andintervention programs to be stratified and implemented in public schools.

Εισαγωγή: Το πρόβλημα της παιδικής παχυσαρκίας στην Κύπρο εδώ και δύο δεκαετίες,είναι μεγάλο και η ανάγκη πρόληψης και αντιμετώπισης του είναι πιο επιτακτική από ποτέ. Οδυτικός τρόπος ζωής στην εποχή της βαθιάς οικονομική ύφεσης και η μείωσης της ποιότηταςτου επιπέδου διαβίωσης του πολίτη, ενδέχεται να προκαλέσει μεγαλύτερα επίπεδαπαχυσαρκίας τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο. Στόχοι: Ο πρωταρχικός στόχος τηςπαρούσας μελέτης ήταν η οικογενειακή εκπαιδευτική παρέμβαση για την πρωτογενήπρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας αλλά και για την ελάττωση του επιπολασμού τωνυπέρβαρων και παχύσαρκων παιδιών στον υπό μελέτη πληθυσμό ηλικίας 2-9 ετών. Ηβελτίωση στις διατροφικές συνήθειες, η αύξηση της φυσικής δραστηριότητας αλλά και ησυμβολή του παρεμβατικού προγράμματος στην ενδυνάμωση των οικογενειακών δεσμώναποτέλεσαν τους τρεις άξονες της οικογενειακής παρέμβασης. Δεύτερος στόχος η συσχέτισηδιατροφικών μεταβλητών, που δεν έχουν μελετηθεί εκτενώς στη διεθνή βιβλιογραφία, με την παιδική παχυσαρκία και με τους γενικότερους δείκτες υγείας. Μεθοδολογία: Συνολικάσυμμετείχαν στην πρώτη φάση της μελέτης (2007-2008) 2380 παιδιά από την Κύπρο και13884 παιδιά ηλικίας 2 με 9 ετών από επτά άλλες Ευρωπαϊκές χώρες στα πλαίσια της μελέτηςIDEFICS (Identification and prevention of dietary and life style induced health effects inchildren and infants). Σύμφωνα με τις μετρήσεις και τις πληροφορίες που συλλέχθηκαν στηνπρώτη φάση του προγράμματος και στις οχτώ Ευρωπαϊκές χώρες, μελετήθηκε η συσχέτισητης παιδικής παχυσαρκίας στις ηλικίες 2-9 ετών ως προς τη διάρκεια θηλασμού και τον μήναεισαγωγής στερεάς τροφής (n=11657. 50.3% αγόρια). Αντίστοιχα μελετήθηκε η συσχέτισητης κατανάλωσης πρωινού γεύματος στο σπίτι με την παχυσαρκία στις ηλικίες 2-9 ετών αλλάκαι τις μη φυσιολογικές τιμές λιπιδαιμικής εικόνας και αρτηριακής πίεσης στα παιδιά(n=8863, 51.2% αγόρια). Στον Κυπριακό πληθυσμό, πέρα από την συσχέτιση τηςκατανάλωσης πρωινούστο σπίτι σε σχέση με τους δείκτες υγείας (n=1558, 50.3% αγόρια, 4-8 ετών) μελετήθηκε επιπλέον και η πρόσληψη θρεπτικών συστατικών ως προς τις επιλογέςπρωινού. Τέλος, μετά το πέρας διετούς σχολικής και οικογενειακής παρέμβασης (δεύτερηφάση προγράμματος 2007-2010) στην Κύπρο σε σχολεία του Στροβόλου (οικογενειακή-σχολική παρέμβαση) και στην Ομάδα του Ανοικτού σχολείου (οικογενειακή παρέμβαση) απότα 2380 παιδιά ηλικίας 2-9 ετών, τα 1743 συμμετείχαν στην τρίτη φάση του προγράμματος(2009-2010) για αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Συνολικά στην Τρίτη φάση συμμετείχαν850 παιδιά από τον Στρόβολο, 28 παιδιά από το Ανοικτό Σχολείο ενώ 865 παιδιά αποτέλεσαντην ομάδα ελέγχου στην Πάφο της Κύπρου (συνολικά το 50.6% αγόρια). Αποτελέσματα: Ηεκπαιδευτική διετής παρέμβαση δεν επέφερε μείωση στα επίπεδα της παχυσαρκίας. Ωστόσο,τα αγόρια της ομάδας σχολικής παρέμβασης (Στροβόλου) είχαν μεγαλύτερη μείωση στηνΟλική Χοληστερόλη αίματος και μείωση στη συχνότητα εβδομαδιαίας κατανάλωσηςφαγητού σε ταχυφαγεία, σε σχέση με τα αγόρια της ομάδας ελέγχου. Αντίστοιχα, τα κορίτσια είχαν σημαντική μείωση στη συχνότητα εβδομαδιαίας κατανάλωσης φαγητού σε ταχυφαγεία.Στην ομάδα οικογενειακής παρέμβασης (Ανοικτού Σχολείου) παρατηρήθηκε μείωση τηςεβδομαδιαίας συχνότητας κατανάλωσης φαγητού σε ταχυφαγεία στα αγόρια, ενώ στακορίτσια αυξήθηκε η ημερήσια κατανάλωση φρούτων και λαχανικών. Σε ότι αφορά τησυσχέτιση θηλασμού και εισαγωγής στερεάς τροφής με την παχυσαρκία στην παιδική ηλικία,βρέθηκε πως τα παιδιά που θηλάζουν αποκλειστικά 4 με 6 μήνες και αμέσως μετά γίνεταιεισαγωγή στερεάς τροφής χωρίς να μεσολαβήσει περίοδος διατροφής με βρεφικές φόρμουλεςγάλατος αγελάδας, είχαν σημαντικά μικρότερη πιθανότητα να είναι υπέρβαρα ή παχύσαρκαστις ηλικίες των 2- 9 ετών. Η συνέχιση του θηλασμού μέχρι 12 μήνες μαζί με τηνκατανάλωση στερεάς τροφής έχει επίσης προστατευτικό ρόλο. Σημαντικό είναι να αναφερθείπως άσχετα με την περίοδο θηλασμού, βρέθηκε πως η εισαγωγή φρούτων στην ηλικία των 3 μηνών σχετίζεται με μικρότερα ποσοστά παχυσαρκίας στην παιδική ηλικία. Σε ότι αφορά τηνκατανάλωση πρωινού στο σπίτι, στον Κυπριακό πληθυσμό φάνηκε πως τα κορίτσια που καταναλώνουν καθημερινά πρωινό έχουν χαμηλότερο μέσο Δείκτη Μάζας Σώματος. Επίσης, τακορίτσια που δεν καταναλώνουν καθημερινά πρωινό έχουν μεγαλύτερο κίνδυνο για μη φυσιολογικέςτιμές λιπιδίων αίματος και ψηλότερη από το επιθυμητό αρτηριακή πίεση ανεξάρτητα από τη φυσικήτους δραστηριότητα και το Δείκτη Μάζας Σώματος των γονέων. Επίσης, μεταξύ των παιδιών πουκαταναλώνουν καθημερινά πρωινό, αγοριών και κοριτσιών, αυτά που επιλέγουν δημητριακά είχαν τηβέλτιστη διατροφική εικόνα σε θρεπτικά συστατικά στη συνολική ημερήσια πρόσληψη, σε αντίθεσημε τα παιδιά που για πρωινό καταναλώνουν αρτοποιήματα και γλυκά, καθώς βρέθηκε πως αυτά είχαντη χαμηλότερη ποιότητα διατροφής. Σε διεθνές επίπεδο, τα αποτελέσματα που προκύπτουν από ταπαιδιά και των οχτώ Ευρωπαϊκών χωρών της μελέτης IDEFICS, τόσο τα κορίτσια όσο και τα αγόριαφαίνεται να επωφελούνται από την καθημερινή κατανάλωση πρωινού στο σπίτι έχοντας μικρότεροκίνδυνο για παχυσαρκία/ κεντρική παχυσαρκία, καλύτερα επίπεδα HDL χοληστερόλης, καιχαμηλότερα επίπεδα τριγλυκεριδίων στο αίμα. Τα αποτελέσματα ωστόσο ήταν σημαντικά μόνο για τιςηλικίες 6-9 ετών. Αξίζει να σημειωθεί πως σημαντικό εύρημα ήταν και το γεγονός πως τα αγόρια 6-9 ετών που καταναλώνουν καθημερινά πρωινό στο σπίτι είχαν υψηλότερα επίπεδα Μέτριας προςΈντονης φυσικής δραστηριότητας στο σύνολο της ημέρας, έτσι όπως αυτή καταγράφτηκε μεεπιταχυνσιόμετρα. Συμπέρασμα: Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης φέρνουν στο φωςκαινούργια δεδομένα για διατροφικούς και περιγεννητικούς παράγοντες που συμβάλλουνστην πρόληψη της παιδικής παχυσαρκίας και συναφών προβλημάτων, όπως η σωστήκατανάλωση πρωινού αλλά και η σημαντικότητα του αποκλειστικού θηλασμού μαζί με τηνέγκαιρη εισαγωγή στερεάς τροφής πλούσιας σε φυτικές ίνες στον 4ο με 6ο μήνα της ζωής. Τααποτελέσματα της παρέμβασης είναι λίγα, ωστόσο θετικά, επισημαίνοντας την ανάγκη γιαπερισσότερα αντίστοιχα προγράμματα με καλύτερη μεθοδολογία και σχεδιασμό γιαυιοθέτηση τους σε εθνικό επίπεδο από τους αρμόδιους δημόσιους φορείς.