Η διακόσμηση της κατοικίας του βαλκανικού χώρου κατά την περίοδο της όψιμης αρχαιότητας

Abstract

The thesis focuses on the house decoration in the Balkans during Late Antiquity. It aims to shed light on issues such as the decorative forms applied, their distribution in domestic spaces, as well as their iconography and function. In the synthetic part of the essay the following issues are addressed: the geographical distribution of the material; the main architectural types of the domestic buildings; the distinctive characteristics of domestic spaces with different function (peristyles, triclinia and other reception halls, cubicula, domestic sanctuaries, libraries, storerooms and other secondary spaces); the various kinds of wall, floor and sculpt decoration applied; the extent of the owners’ involvement in the choice of the form and the iconography of decoration, as well as the role of their paideia; the iconography of the mosaic pavements in opus tessellatum technique, which constitute the richest source of information; the role of sculpure; the greek written sources concerning the subject of domestic decoration and their correspondence to the excavated material. The catalogue of the select, seventy one houses that form the basis of the thesis constitutes its primary analytical part. Each entry includes data about the location, excavation, architecture, decoration, dating and bibliography of the building. The study is supplemented by four annexes: The first one presents the basic data concerning eighty five houses with functionaly unidentified, yet decorated spaces; the second annex forms a corpus of passages from greek narrative sources dating between the 4th and 8th century bearing information about domestic decoration; the third forms a brief catalogue of the most important collections of sculptures discovered in aristocratic houses outside the Balkan penninsula, used as comparative material, while the fourth is a table that summarizes the material of the principal catalogue.

Η εργασία πραγματεύεται τα είδη, την κατανομή και τη λειτουργία των διακοσμητικών μέσων που απαντούν στις οικίες της Βαλκανικής κατά την περίοδο της ύστερης αρχαιότητας. Στο συνθετικό μέρος της διατριβής παρουσιάζoνται: το σωζόμενο υλικό με βάση την αριθμητική κατανομή των κτηρίων στα σύγχρονα κράτη της βαλκανικής χερσονήσου και με παράλληλη αναγωγή στη διοικητική διάρθρωση του γεωγραφικού αυτού χώρου κατά την όψιμη αρχαιότητα· οι βασικοί αρχιτεκτονικοί τύποι των κτηρίων· τα ειδικότερα χαρακτηριστικά των επιμέρους χώρων των οικιών (περιστύλια, τρικλίνια και άλλοι χώροι υποδοχής, προθάλαμοι, «υπνοδωμάτια», λατρευτικοί χώροι, βιβλιοθήκες, αποθηκευτικοί και δευτερεύοντες χώροι)· τα διαφορετικά είδη εντοίχιου, επιδαπέδιου και γλυπτού διακόσμου· ο βαθμός ανάμειξης των ιδιοκτητών στην επιλογή του είδους και του θεματολογίου της διακόσμησης, καθώς η επίδραση της παιδείας τους στη διαμόρφωση των συγκεκριμένων επιλογών· τα εικονογραφικά θέματα των δαπέδων σε τεχνική opus tessellatum, που αποτελούν τους σημαντικότερους σωζόμενους φορείς πληροφοριών· ο ρόλος των γλυπτών έργων· οι ελληνόγλωσσες γραπτές μαρτυρίες από τον 4ο έως και τον 8ο αιώνα που αφορούν τη διακόσμηση των κατοικιών και η σχέση τους με τα ανασκαφικά ευρήματα. Ο κατάλογος των επιλεγμένων κτηρίων στα οποία βασίστηκε η μελέτη (εβδομήντα ένα) αποτελεί το βασικό αναλυτικό τμήμα της εργασίας. Κάθε λήμμα του καταλόγου περιλαμβάνει σε διακριτά πεδία τα στοιχεία που αφορούν τη θέση, το χρονικό της ανασκαφής, την αρχιτεκτονική διαμόρφωση, τη διακόσμηση, τη χρονολόγηση και τη βιβλιογραφία. Η εργασία ολοκληρώνεται με τέσσερα παραρτήματα: Tο πρώτο περιλαμβάνει τα δεδομένα που αφορούν τη διακόσμηση ογδόντα πέντε οικιών που διασώζουν κατάλοιπα διακόσμησης, οι χώροι τους όμως δεν ταυτίζονται με ασφάλεια· το δεύτερο περιέχει τα αποσπάσματα των ελληνόγλωσσων αφηγηματικών κειμένων της περιόδου ανάμεσα στον 4ο και στον 8ο αι. που αναφέρονται στο θέμα της διακόσμησης του ιδιωτικού χώρου· το τρίτο αποτελεί έναν πολύ συνοπτικό κατάλογο των κυριότερων συλλογών γλυπτών που προέρχονται από τις εκτός Βαλκανικής αριστοκρατικές οικίες της ύστερης αρχαιότητας με τις οποίες παραβάλλονται τα αντίστοιχα ευρήματα της Βαλκανικής, ενώ στο τέταρτο συγκεντρώνεται το σύνολο των δεδομένων για τα είδη της διακόσμησης που απαντούν στο βασικό υλικό της μελέτης.