Το αίτημα της ίασης των ασθενών στη λαϊκή θρησκευτικότητα

Abstract

This thesis deals with the issue of popular religiosity as manifested through the timeless presence of the three aspects of therapy: magical healing, theurgic medicine and scientific medicine, and is divided into two main parts: pre-Christian and Christian period. In pre-Christian times people attributed the diseases in divine powers, which they attempted to appease with sacrifices and offerings. In ancient Greece people addressed to Apollo and Asclepius for health issues and to Eileithyia and Artemis for issues related to women's nature and children’s health. Practices such as incubations, offerings, the use of amulets, the use of water in a ritual context, played an important therapeutic and protective role in cases of illness and health maintenance. But people not only resorted to methods of theurgic medicine to heal their diseases, but also in these of magical healing and medical science. Christianity interprets the terms of illness and treatment in a different way. Christ is both the physician of souls and bodies. But also Christianity recognizes the important contribution of medical science to mankind. However, people continue to believe in superstitions and resort to magical and divinatory methods to cure their diseases. The Fathers of the Church, ecclesiastical writers and many scholars of the Byzantine period condemned such behavior and practices and also suggested Christian therapeutic and protective methods, assimilating and giving Christian meaning to some of the folk customs of the past and rejecting some others. Many Christians adopted the proposed Christian methods of treating diseases, and also number of patients resorted to the temples of Holy Unmercenaries. This research study in depth the issues mentioned above, from sociological, anthropological, moral, philosophical, psychological and theological perspective. For the correct approach preceded bibliographic research in primary and secondary sources and then an evaluation and selection of the appropriate bibliographical material, as well as processing, analysis and systematization of the data emerging from the survey. Finally, the results of the research show the timeless course of the three aspects of treatment, ie magical treatment, the theurgic medicine and scientific medicine, the influence of folk beliefs and folk piety in matters relating to health and disease until today, but also the emergence of a right framework to treat diseases, free from superstitions. Τhis thesis mainly aims to inform society, rationalize options and develop a healthy religiosity in modern times.

Η παρούσα διατριβή πραγματεύεται το θέμα της λαϊκής θρησκευτικότητας όπως αυτή εκδηλώνεται μέσα από τη διαχρονική παρουσία των τριών όψεων της θεραπείας, δηλαδή τη μαγική θεραπευτική, τη θεουργική ιατρική και την επιστημονική ιατρική, και χωρίζεται σε δύο βασικά μέρη: στην προχριστιανική και στη χριστιανική περίοδο. Στους προχριστιανικούς χρόνους οι άνθρωποι απέδιδαν τις ασθένειες σε ανώτερες από τους ίδιους δυνάμεις, τις οποίες προσπαθούσαν να εξευμενίσουν με θυσίες και αναθήματα. Στην αρχαία Ελλάδα οι άνθρωποι απευθύνονταν για θέματα υγείας στον Απόλλωνα και τον Ασκληπιό, ενώ για θέματα που αφορούσαν τη γυναικεία φύση και τα παιδιά στην Ειλειθυία και την Άρτεμη. Πρακτικές, όπως αυτή της εγκοίμησης, των αναθημάτων, της χρήσης φυλακτών, της χρήσης του νερού σε ένα λατρευτικό πλαίσιο, έπαιζαν σημαντικό θεραπευτικό και προστατευτικό ρόλο σε περιπτώσεις ασθενειών και διατήρησης της υγείας. Οι άνθρωποι όμως δεν κατέφευγαν μόνο στις μεθόδους της θεουργικής ιατρικής για να θεραπευθούν, αλλά και σε αυτές της μαγικής θεραπευτικής και της ιατρικής επιστήμης. Στον Χριστιανισμό οι όροι της ασθένειας και της θεραπείας ερμηνεύονται με έναν διαφορετικό τρόπο. Ο Χριστός είναι ταυτόχρονα ο ιατρός των ψυχών και των σωμάτων. Παράλληλα, όμως αναγνωρίζεται και η σημαντική προσφορά της ιατρικής επιστήμης στο ανθρώπινο γένος. Παρόλα αυτά, οι άνθρωποι συνεχίζουν να πιστεύουν σε προλήψεις και δεισιδαιμονίες και να καταφεύγουν σε μαγικές και μαντικές μεθόδους για την αντιμετώπιση των ασθενειών τους. Οι Πατέρες της Εκκλησίας, οι εκκλησιαστικοί συγγραφείς αλλά και πολλοί λόγιοι της βυζαντινής περιόδου καταδίκασαν τέτοιου είδους συμπεριφορές και πρακτικές και παράλληλα πρότειναν τη χρήση χριστιανικών θεραπευτικών και προστατευτικών μέσων, αφομοιώνοντας και νοηματοδοτώντας χριστιανικά ορισμένες από τις λαϊκές συνήθειες παλαιότερων εποχών και απορρίπτοντας κάποιες άλλες. Πολλοί χριστιανοί υιοθέτησαν τις προτεινόμενες χριστιανικές μεθόδους αντιμετώπισης των ασθενειών, ενώ επίσης πλήθος ασθενών προσέτρεχαν στα ιερά των ιαματικών αγίων Aναργύρων. Η συγκεκριμένη έρευνα μελέτησε σε βάθος τα ζητήματα που αναφέρθηκαν παραπάνω, από κοινωνιολογική, ανθρωπολογική, ηθική, φιλοσοφική, ψυχολογική και θεολογική άποψη. Για την ορθή προσέγγιση του θέματος προηγήθηκε βιβλιογραφική διερεύνηση σε πρωτογενείς και δευτερογενείς πηγές και στη συνέχεια έγινε αξιολόγηση και επιλογή του κατάλληλου βιβλιογραφικού υλικού, καθώς επίσης επεξεργασία, ανάλυση και συστηματοποίηση των στοιχείων που προέκυψαν από την έρευνα. Τέλος, τα αποτελεσμάτα της έρευνας αποδεικνύουν τη διαχρονική πορεία των τριών όψεων της θεραπείας, δηλαδή της μαγικής θεραπευτικής, της θεουργικής ιατρικής και της επιστημονικής ιατρικής, την επίδραση των λαϊκών αντιλήψεων και της λαϊκής ευσέβειας σε θέματα που αφορούν την υγεία και την ασθένεια έως τις μέρες μας αλλά και την ανάδειξη ενός ορθού πλαισίου αντιμετώπισης των ασθενειών απαλλαγμένο από προλήψεις και δεισιδαιμονίες. Η παρούσα εργασία αποβλέπει κυρίως στην ενημέρωση της κοινωνίας, στον εξορθολογισμό των επιλογών και στην ανάπτυξη μίας υγιούς θρησκευτικότητας στη σύγχρονη εποχή.