Τα πρότυπα των γυναικείων μορφών στο μυθιστόρημα του Απουλήιου και οι λογοτεχνικές μεταμορφώσεις τους

Abstract

In Apuleius’ novel, Metamorphoses, the protagonist, Lucius, transformed into an ass and wandering a world where nothing is as it seems, meets women or listens to stories where female characters play a leading role. These stories are about witches, almighty goddesses and women who are brave, infatuated and faithful or wicked and adulteresses. In the end, the goddess Isis intervenes and saves him from hardships. The close study of exactly these female figures constitutes the central theme of the present dissertation. Initially, their literary construction with material which Apuleius obtains from the former poetic and prosaic tradition, Greek and Latin, is established. However, the synthesis of female characters is not accomplished unskillfully but proves that the writer worked on a clear plan.Indeed, the present study ascertains that although inherent elements from various literary genres exist in every female character, only one of them is dominant. Apuleius artfully manipulates the aforementioned material by expanding and confounding the boundaries among literary genres. Nevertheless, it is not about a simple parody aiming at creating a comic atmosphere. The female figures of this work, composed of the above elements, are transformed, not externally but characterologically, so as to be integrated in the literary genre of fiction. The study of the genre transformation and the emergence of the author’s plan, which is realised through this transformation, constitute the originality of this thesis. Finally, it is concluded that Isis, the supreme goddess of the eleventh book, not only terminates the hero’s transformation, but also that she herself stands beyond the cycle of perpetual changes that distinguished the rest of the female characters. The literary pursuit of the birth of a new genre, the fiction, culminates in her person. It is the end of the adventure in an illusive world and at the same time the beginning of the new that emerges, merging the old and transforming it to a new reality, the fictional.

Στο μυθιστόρημα του Απουλήιου, Metamorphoses, ο πρωταγωνιστής του, Λούκιος, μεταμορφωμένος σε όνο και περιπλανώμενος σε έναν κόσμο, όπου τίποτε δεν είναι όπως φαίνεται, συναντά ο ίδιος γυναίκες ή ακούει ιστορίες, όπου πρωταγωνιστούν γυναικεία πρόσωπα. Πρόκειται για μάγισσες, θεές φοβερές, γυναίκες γενναίες, ερωτευμένες και πιστές, ή κακούργες και μοιχαλίδες. Στο τέλος, επεμβαίνει η θεά Ίσις και τον σώζει από τις ταλαιπωρίες. Η μελέτη ακριβώς αυτών των γυναικείων μορφών αποτελεί το κεντρικό θέμα της παρούσας διατριβής. Αρχικά, καταδεικνύεται η λογοτεχνική κατασκευή τους με υλικό, το οποίο ο Απουλήιος λαμβάνει από την προγενέστερη ποιητική και πεζογραφική παράδοση, ελληνική και λατινική. Ωστόσο, η σύνθεση των γυναικείων χαρακτήρων δεν πραγματοποιείται άτεχνα, αλλά αποδεικνύει πως ο συγγραφέας εργάστηκε με ένα σαφές σχέδιο. Πράγματι, η προκείμενη μελέτη διαπιστώνει ότι, ενώ σε κάθε γυναικείο πρόσωπο είναι παρόντα στοιχεία από διάφορα λογοτεχνικά είδη, ένα από αυτά είναι όμως κυρίαρχο. Ο Απουλήιος χειρίζεται δεξιοτεχνικά το παραπάνω υλικό με το να επεκτείνει και να συγχέει τα όρια μεταξύ των λογοτεχνικών ειδών. Βέβαια, δεν πρόκειται για μια απλή παρώδηση με στόχο τη δημιουργία κωμικής ατμόσφαιρας. Τα γυναικεία πρόσωπα του έργου, αποτελούμενα από τα παραπάνω στοιχεία μεταμορφώνονται, όχι εξωτερικά αλλά χαρακτηρολογικά, ώστε να ενταχθούν πλέον στο συγγραφικό είδος του μυθιστορήματος. Η εξέταση αυτής της ειδολογικής μεταλλαγής και η ανάδειξη μέσω αυτής του συγγραφικού σχεδίου αποτελεί την πρωτοτυπία της διατριβής. Τέλος, συμπεραίνεται πως η Ίσις, η υπέρτατη θεά του ενδέκατου βιβλίου, δεν τερματίζει μόνο τη μεταμόρφωση του ήρωα, αλλά και η ίδια ίσταται πέρα από τον κύκλο των αέναων αλλαγών, που διέκριναν τις υπόλοιπες γυναικείες μορφές του έργου. Στο πρόσωπό της κορυφώνεται η συγγραφική επιδίωξη για τη γέννηση του νέου είδους, του μυθιστορήματος. Είναι το τέλος της περιπέτειας σε έναν κόσμο απατηλό, και συγχρόνως η απαρχή του καινούργιου, που αναδύεται, συγχωνεύοντας το παλιό και μεταμορφώνοντάς το σε μια νέα πραγματικότητα, τη μυθιστορηματική.