Εφαρμογή των αρχών της βιομηχανικής οικολογίας στον τομέα της διαχείρισης αστικών στερεών αποβλήτων: η περίπτωση της εναλλακτικής διαχείρισης αποβλήτων συσκευασίας

Abstract

Industrial Ecology is a strategic approach that seeks to reduce the environmental impact of human interventions by applying the principles of natural ecosystems in industrial processes. Among its broad spectrum of research axes and available policy tools, Extended Producer Responsibility (EPR) for products and their fate when they become waste has a prominent role.According to the Organisation for Economic Cooperation and Development (OECD), EPR is an environmental policy according to which a producer’s responsibility for his own product is extended to the post-consumer stage of the product’s life cycle and reaches all aspects until its final disposal. Packaging and packaging waste was one of the first material streams on which, gradually, this policy was implemented, as designed and regularly updated by the European Union (EU) law. For Greece, as a member state of the EU, the influence of EU laws, especially in the area of the environment, is catalytic. In this thesis, the participation of Greek citizens in the recycling of Recyclable Municipal Solid Waste (RMSW), i.e. packaging and printed paper, is investigated within the aforementioned theoretical and policy framework. The investigation is mainly focused on the prevailing recycling system in Greece, which has been established by the HEllenic Recovery and Recycling COrporation (HERRCO) and is based on two different research approaches.The first uses aggregated data relating to economic, social and demographic characteristics of the population involved in the recycling schemes,, with the corresponding spatial units (municipalities or associations of municipalities) and operational characteristics of the existing recycling system. The implementation of a “classic” linear regression model, in which the “per capita collected RMSW in 2009” (in kg/ca/year), is the dependent variable resulted into a high coefficient of determination (R2 = 0,637), indicating that about 64% of the total variance of the annual per capita collection of RMSW can be explained by the explanatory variables of the model. Correspondingly, the local model, resulting from the implementation of the Geographically Weighted Regression (GWR) enhanced slightly the coefficient of determination to the value of R2 = 0,660 or 66%.The second approach is based on data gathered via personal, face to face, interviews using a printed structured questionnaire. Data collection took place from December 2010 to February 2011 and a convenience sample was chosen. After this process a total of 644 questionnaires were used in the present survey. Data processing was conducted by applying the Structural Equation Modelling (SEM) technique. Initially the "confirmatory" approach (covariance based SEM) for the analysis of possible relations between the available variables was applied. The main goal was to create a new model, based on existing interpretation of theoretical models for the behavioral intention to conduct a specific behavior, such as the Theory of Planned Behavior (TPB), which will be capable to explain, in a satisfactory way, the available survey data and their variance. Eventually, all the available components (variables) included in the proposed model collectively explained a high level of 64% of the variance in the recycling intention. Then, variance based SEM was applied to the questionnaire data. Using the variance approach, a combined integrated model was developed, in order to investigate the recycling intention. The above model included a total of 27 research hypotheses and its results were very satisfactory, given its complexity. In general, results of the SEM were supportive and showed good model fit of the proposed model to the data. From a total of 27 hypotheses proposed by the model of the current study, 19 were supported, while a high fraction of 64% (R2 = 0,640) of the variance of the target variable (recycling intention) was explained.The ultimate goal of this thesis was to produce results based on empirical study (findings, general results and the proposed combined integrated models) that would become part of a wider environmental decision support system, which can be used to assess and improve the existing recycling scheme for packaging waste and printed paper that has been developed in Greece. Furthermore, results and conclusions of this analysis could assist policy makers to develop and implement a comprehensive and detailed proposal in this area, in order to boost recycling in the country.

Η βιομηχανική οικολογία αποτελεί μία στρατηγική προσέγγιση η οποία επιδιώκει να μειώσει τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις των ανθρωπίνων παρεμβάσεων εφαρμόζοντας τις βασικές αρχές των φυσικών οικοσυστημάτων στις βιομηχανικές διαδικασίες. Στο ευρύ φάσμα των ερευνητικών αξόνων και διαθέσιμων εργαλείων που τη χαρακτηρίζουν εντάσσεται, μεταξύ άλλων, η Διευρυμένη Ευθύνη του Παραγωγού (ΔΕΠ), προϊόντων αλλά και αποβλήτων.Σύμφωνα με τον Οργανισμό Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), η ΔΕΠ αποτελεί περιβαλλοντική πολιτική, σύμφωνα με την οποία, η ευθύνη του παραγωγού ενός προϊόντος για το προϊόν του επεκτείνεται και στο μετα-καταναλωτικό στάδιο του κύκλου ζωής του συγκεκριμένου προϊόντος και φτάνει μέχρι την τελική του διάθεση. Οι συσκευασίες και τα απόβλητα συσκευασιών αποτέλεσαν ένα από τα πρώτα ρεύματα αποβλήτων επί των οποίων εφαρμόστηκε σταδιακά η συγκεκριμένη πολιτική, όπως σχεδιάστηκε και αναπροσαρμόσθηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ). Για την Ελλάδα, ως κράτος-μέλος της ΕΕ, η επιρροή του κοινοτικού δικαίου είναι καταλυτική. Ειδικότερα, σε θέματα περιβαλλοντικού ενδιαφέροντος η ενσωμάτωση αντίστοιχων ευρωπαϊκών οδηγιών αποτελεί πάγια εθνική πρακτική και το κυριότερο ίσως κίνητρο υιοθέτησης και εφαρμογής πολιτικών περιβαλλοντικής προστασίας.Στην παρούσα διατριβή, υπό το προαναφερθέν θεωρητικό και νομικό πλαίσιο, διερευνάται η συμμετοχή των Ελλήνων πολιτών στην ανακύκλωση των ξηρών Ανακυκλώσιμων Αστικών Στερεών Αποβλήτων (ΑΑΣΑ), που περιλαμβάνουν τα απόβλητα συσκευασίας και το έντυπο χαρτί. Η διερεύνηση της συμμετοχής αφορά στο σύστημα της Ελληνικής Εταιρείας Αξιοποίησης Ανακύκλωσης (ΕΕΑΑ) και πραγματοποιείται μέσω δύο διαφορετικών προσεγγίσεων.Η πρώτη προσέγγιση αξιοποιεί συγκεντρωτικά δεδομένα που σχετίζονται με οικονομικά, κοινωνικά και δημογραφικά χαρακτηριστικά του πληθυσμού των εμπλεκόμενων Χωρικών Ενοτήτων (ΧΕ), καθώς και λειτουργικά χαρακτηριστικά του συστήματος της ΕΕΑΑ. Στο κλασσικό ερμηνευτικό μοντέλο γραμμικής παλινδρόμησης που διερευνήθηκε, επιλέχθηκε ως εξεταζόμενη (εξαρτημένη) μεταβλητή η «ετήσια κατά κεφαλή ποσότητα συλλεγόμενων ΑΑΣΑ». Ως τελικό αποτέλεσμα προκύπτει ότι ο συντελεστής προσδιορισμού R2 είναι υψηλός (R2 = 0,637), για το κλασσικό μοντέλο παλινδρόμησης, γεγονός που σημαίνει ότι περίπου το 64% της συνολικής διακύμανσης της ετήσιας κατά κεφαλή συλλογής ΑΑΣΑ εξηγείται από τις ερμηνευτικές μεταβλητές του μοντέλου. Αντίστοιχα, το τοπικό μοντέλο, που προκύπτει από την εφαρμογή της χωρικά σταθμισμένης παλινδρόμησης ενισχύει ελαφρά το συντελεστή προσδιορισμού μέχρι την τιμή R2 = 0,660 ή 66%.Η δεύτερη προσέγγιση βασίζεται σε δεδομένα που συγκεντρώθηκαν μέσω προσωπικών, δια ζώσης, συνεντεύξεων με τη χρήση έντυπου δομημένου ερωτηματολογίου. Με τον τρόπο αυτό στο χρονικό διάστημα μεταξύ Δεκεμβρίου 2010 και Φεβρουαρίου 2011, επιλέχθηκε ένα «βολικό» δείγμα πληθυσμού (convenience sample). Στην επεξεργασία των δεδομένων και την εξαγωγή συμπερασμάτων αξιοποιήθηκαν συνολικά 644 ερωτηματολόγια. Στο πλαίσιο της στατιστικής επεξεργασίας των δεδομένων εφαρμόστηκε η τεχνική των Μοντέλων Δομικών Εξισώσεων (Structural Equation Models – SEM). Σε πρώτη φάση εφαρμόστηκε η «επιβεβαιωτική» ή «επικυρωτική» προσέγγιση (προσέγγιση των συνδιακυμάνσεων) για την ανάλυση των πιθανών σχέσεων μεταξύ των διαθέσιμων μεταβλητών. Ο απώτερος στόχος ήταν η δημιουργία ενός μοντέλου που, βασιζόμενο στα υπάρχοντα θεωρητικά μοντέλα ερμηνείας της πρόθεσης για εκδήλωση κάποιας συμπεριφοράς, όπως η θεωρία της προσχεδιασμένης συμπεριφοράς (Theory of Planned Behavior), θα ερμηνεύει ικανοποιητικά τα διαθέσιμα δεδομένα της έρευνας και τις διακυμάνσεις τους. Σωρευτικά, η ερμηνεία της διακύμανσης της πρόθεσης για ανακύκλωση, με τη συμβολή όλων των ανεξάρτητων μεταβλητών, έφτασε το πολύ ικανοποιητικό ποσοστό του 64%.Στη συνέχεια ακολουθεί η προσέγγιση βάσει διακύμανσης και αναπτύχθηκε ένα συνδυαστικό ολοκληρωμένο μοντέλο για τη διερεύνηση της πρόθεσης για ανακύκλωση, βάσει ενός συνόλου 27 ερευνητικών υποθέσεων. Τα αποτελέσματα που παρουσιάζονται είναι αρκετά ικανοποιητικά, δεδομένης της πολυπλοκότητας του μοντέλου. Όπως διαπιστώνεται, από τους ενδεδειγμένους μεθοδολογικά δείκτες, προκύπτουν ικανοποιητικές ποσοτικές ενδείξεις για την στιβαρότητα, την ερμηνευτική ισχύ και την προβλεπτική ικανότητα του προτεινόμενου μοντέλου, υποστηρίζονται οι 19 από τις 27 ερευνητικές υποθέσεις και ερμηνεύεται ένα υψηλό ποσοστό, το 64% (R2 = 0,640) της διακύμανσης της μεταβλητής-στόχου που είναι η πρόθεση για ανακύκλωση.Τελική επιδίωξη της παρούσας διατριβής είναι τα γενικότερα αποτελέσματα της και το προτεινόμενο συνδυαστικό μοντέλο να αποτελέσουν τμήμα ενός ευρύτερου περιβαλλοντικού συστήματος υποστήριξης λήψης αποφάσεων που θα οδηγήσει στην αξιολόγηση και πιθανή βελτίωση του υφιστάμενου συστήματος ανακύκλωσης συσκευασιών και στην κατάθεση μίας ολοκληρωμένης και εμπεριστατωμένης πρότασης για άσκηση πολιτικής στον εν λόγω χώρο.