Ο μοναχός Ιάκωβος Νεασκητιώτης και το υμναγιολογικό του έργο για τη Θεοτόκο και τους Αγιορείτες οσιομάρτυρες

Abstract

This study presents monk Iakovos (Jacob) of the New Skete, a man of letters and prominent Church personality of the 19th century. His codex copying and writing work is also presented, with an emphasis on his hymnological and hagiological work on Theotokos and the Athonite Venerable Martyrs. Iakovos was born on the island of Kythira, probably in the last decade of the 18th century, and lived the greatest part of his life at Mount Athos. He received monastic tonsure at Esphigmenou Monastery and later lived as a monk at Aghiou Pavlou Monastery, Aghios Demetrios Skete and mainly the New Skete. Monk Iakovos deceased in 1869. An indexing of his codex copying activity has revealed that Iakovos was the most prolific Athonite scribe of the 19th century, since out of his quill 215 manuscripts in the period between 1824 and 1868 were produced, the majority of which had been unknown and uncatalogued. This study further attempts to record for the first time Iakovos’s authoring works known to date. A list was drawn with 42 hagiological, 91 hymnological, 25 liturgical and about 42 theological works, as well as 38 translation works into a more simplified language. It concludes that Iakovos has been the most voluminous Athonite author of the 19th century. The treatise turns the eyes of scientific research to the newly recorded unknown writings of Iakovos, since valuable information is derived from his works about blessed persons linked directly to Mount Athos, the Athonite monastic lifestyle in the years following the Greek Revolution of 1821, and the liturgical life of the Athonite monks. The treatise contributes to the study of post-Byzantine hagiological, hymnological and liturgical literature, the enrichment of research on the Athonite hymnological and hagiological output, the study of Athonite personalities and Athonite monasticism in the 19th century, as well as the study of spiritual developments at Mount Athos and consequently of our Race in modern times.

Στή μελέτη αὐτή παρουσιάζεται μία σημαντική ἐκκλησιαστική προσωπικότητα τοῦ 19ου αἰώνα, τοῦ λογίου μοναχοῦ Ἰακώβου Νεασκητιώτου. Ἀντικείμενο τῆς μελέτης εἶναι ἐπίσης ἡ παρουσίαση τοῦ κωδικογραφικοῦ καί συγγραφικοῦ ἔργου τοῦ Ἰακώβου, μέ ἔμφαση τό ὑμνογραφικό καί ἁγιολογικό του ἔργο γιά τή Θεοτόκο καί τούς Ἁγιορεῖτες ὁσιομάρτυρες. Ὁ Ἰάκωβος γεννήθηκε στά Κύθηρα, πιθανότατα τήν τελευταία δεκαετία τοῦ 18ου αἰώνα, ἐνῶ τό μεγαλύτερο μέρος τῆς ζωῆς του ἔζησε στό Ἅγιον Ὄρος. Ἐκάρη μοναχός στή μονή Ἐσφιγμένου, ἐνῶ στή συνέχεια ἀσκήθηκε στή μονή Ἁγ. Παύλου, στή σκήτη Ἁγ. Δημητρίου καί κυρίως στή Νέα Σκήτη. Ἐκοιμήθη τό 1869. Ἡ καταγραφή τῆς κωδικογραφικῆς του δράσης ἀποκάλυψε τόν Ἰάκωβο ὡς τόν παραγωγικότερο Ἁγιορείτη γραφέα τοῦ 19ου αἰώνα, ἀφοῦ ἀπό τή γραφίδα του ἐξῆλθαν, κατά τήν περίοδο 1824-1868, 215 χειρόγραφα, ἡ πλειονότητα τῶν ὁποίων ἄγνωστα καί ἀκαταλογογράφητα. Στή μελέτη ἐπίσης ἐπιχειρεῖται μία πρώτη καταγραφή τοῦ μέχρι σήμερα γνωστοῦ συγγραφικοῦ ἔργου τοῦ Ἰακώβου. Καταγράφηκαν 42 ἁγιολογικά, 91 ὑμνογραφικά, 38 μεταφραστικά σέ ἁπλούστερη γλώσσα, 25 λειτουργικά καί περί τά 42 θεολογικά ἔργα. Ἐξάγεται τό συμπέρασμα ὅτι πρόκειται γιά τόν πολυγραφέστερο Ἁγιορείτη συγγραφέα κατά τόν 19ο αἰώνα. Ἡ διατριβή στρέφει τό βλέμμα τῆς ἐπιστημονικῆς ἔρευνας στό ἄγνωστο συγγραφικό ἔργο τοῦ Ἰακώβου πού καταγράφηκε, καθώς ἀπ᾿ αὐτό ἀντλοῦνται πολύτιμες πληροφορίες, πού ἀφοροῦν σέ ἱερά πρόσωπα, τά ὁποῖα συνδέονται ἄμεσα μέ τό Ἅγιον Ὄρος, στόν ἁγιορειτικό μοναστικό βίο τῶν χρόνων μετά τήν Ἑλληνική Ἐπανάσταση τοῦ 1821, καθώς καί στή λειτουργική ζωή τῶν ἐνασκουμένων σ᾿ αὐτό. Ἡ διατριβή συμβάλλει στή μελέτη τῆς μεταβυζαντινῆς ἁγιολογικῆς, ὑμνογραφικῆς καί λειτουργικῆς γραμματείας, στή συμπλήρωση τῆς ἔρευνας σχετικά μέ τήν ἁγιορειτική ὑμνογραφική καί ἁγιολογική παραγωγή, στή μελέτη τῆς ἀθωνικῆς προσωπογραφίας καί τοῦ ἀθωνικοῦ μοναχισμοῦ κατά τόν 19ο αἰώνα, καθώς καί τῆς νεότερης πνευματικῆς πορείας τοῦ Ἁγίου Ὄρους καί κατ᾿ ἐπέκταση τοῦ Γένους μας.